İşçi ve işveren arasındaki iş ilişkisi çoğu zaman belirsizlikler ve karşılıklı beklentiler içerir. Bu nedenle tarafların birbirini tanıması ve işin gereklerine uyum sağlanıp sağlanamayacağının görülmesi için iş hukukunda “deneme süreli iş sözleşmesi” kavramı geliştirilmiştir. Bu sözleşme türü, taraflara belirli bir deneme süresi sonunda ilişkiyi devam ettirme ya da sona erdirme serbestliği tanır.
Deneme Süresi Nedir?
Deneme süresi, işçinin işyerine ve pozisyona uyum sağlayıp sağlamadığını değerlendirme; işverenin ise işçinin performansını gözlemleme süresidir. Bu sürede taraflardan herhangi biri iş sözleşmesini bildirim süresine ve tazminata gerek kalmadan feshedebilir.
Yargıtay 9. HD, 2019/1231 E., 2020/3429 K.: “Taraflarca açıkça kararlaştırılmışsa deneme süresi içinde yapılan fesih, bildirimsiz ve tazminatsız olarak geçerlidir.”
Deneme Süresi Ne Kadar Olabilir?
- En fazla 2 ay
- Toplu iş sözleşmesi varsa en fazla 4 ay
Bu süreler uzatılamaz ve sözleşmede yazılı olarak yer almalıdır. Aksi takdirde, iş sözleşmesi “deneme süresiz” olarak kabul edilir.
Yargıtay 22. HD, 2018/8733 E., 2019/14004 K.: “Deneme süresi kararlaştırılmamışsa iş sözleşmesi belirli veya belirsiz süreli olarak hüküm doğurur.”
Deneme Süresi Her İş Sözleşmesinde Otomatik Geçerli midir?
Hayır. Deneme süresi otomatik değildir. Yalnızca yazılı sözleşmede yer almışsa geçerlidir. Sözlü beyanlarla yapılan “ilk 1 ay denemedir” türü açıklamalar, yargı nezdinde geçersizdir.
Yargıtay 9. HD, 2016/4821 E., 2017/9341 K.: “Sözleşmede yazılı olmayan deneme süresi uygulamaları geçersizdir.”
Deneme Süresinde Sigorta ve Ücret Ödenir mi?
Evet. Deneme süresi içinde çalışan işçiye sigorta yapılmak ve ücreti tam olarak ödenmek zorundadır.
Yargıtay 21. HD, 2018/4432 E., 2019/5843 K.: “Deneme süresi iş akdinin geçerlilik şartı değil, sona erme şekliyle ilgilidir. Dolayısıyla sigorta yükümlülüğü deneme süresinde de devam eder.”
Deneme Süresi İşçinin Haklarını Etkiler mi?
Deneme süresi, yalnızca fesih kolaylığı sağlar. Aşağıdaki haklar kesintisiz olarak devam eder:
- Ücret hakkı
- Fazla mesai ücreti
- Yıllık izin ve kıdem hesabı
- Grev, sendika ve diğer temel haklar
Yargıtay 7. HD, 2017/13245 E., 2018/9633 K.: “Deneme süresi içinde geçirilen süreler kıdem hesabında dikkate alınmalıdır.”
Deneme Süresinde İşten Çıkarma
Deneme süresi içinde iş akdi feshedildiğinde:
- İhbar süresi uygulanmaz,
- İhbar tazminatı talep edilemez,
- Kıdem tazminatı yalnızca 1 yılı aşan kıdem varsa ödenir.
Yargıtay 9. HD, 2015/8383 E., 2016/13738 K.: “İşçinin deneme süresinde iş akdi bildirimsiz ve tazminatsız sona erdirilebilir.”
Deneme Süresi İçinde İşe İade Davası Açılabilir mi?
Hayır. 6 aydan kısa süren iş ilişkilerinde işe iade davası açılamaz. Bu nedenle deneme süresi içinde işten çıkarılan bir işçi bu yola başvuramaz.
Yargıtay 22. HD, 2016/3355 E., 2017/5786 K.: “İşe iade davası açılabilmesi için asgari 6 aylık kıdem şartı aranır.”
Deneme Süresinde Fazla Mesai Ödenir mi?
Evet. İşçi fazla çalışmışsa her saat için %50 zamlı ücret almalıdır.
Yargıtay 9. HD, 2019/5183 E., 2020/7173 K.: “Deneme süresi içinde yapılan fazla çalışmalar karşılıksız bırakılamaz.”
Örnek Deneme Süreli İş Sözleşmesi Metni
| DENEME SÜRELİ İŞ SÖZLEŞMESİ |
| Taraflar: |
| İşveren: [İşveren Unvanı] |
| Adres: [İşveren Adresi] |
| İşçi: [Ad Soyad] |
| T.C. No: [XXXXXXXXXXXX] |
| Adres: [İşçi Adresi] |
| 1. İşbu sözleşme, 4857 sayılı İş Kanunu hükümlerine göre yapılmış olup, deneme süresi taraflarca 2 AY olarak kararlaştırılmıştır. |
| 2. İşçi, deneme süresi boyunca işe devam etmekte serbesttir. Her iki taraf bu süre içinde iş sözleşmesini tazminatsız ve bildirimsiz feshedebilir. |
| 3. Deneme süresi içinde işçiye asgari ücretin üzerinde olmak kaydıyla brüt [XXX] TL ücret ödenecektir. |
| 4. İşbu sözleşmede belirtilmeyen hususlarda 4857 sayılı İş Kanunu hükümleri geçerlidir. |
| Tarafların serbest iradeleri ile …/…/20… tarihinde iki nüsha olarak imzalanmıştır. |
| İşveren: ………………… İşçi: ………………… |
Sonuç
Deneme süreli iş sözleşmesi, işçi ve işverenin karşılıklı güven temelli bir ilişki kurabilmesi açısından önemlidir. Ancak bu süre içinde işçinin temel hakları kısıtlanamaz. Sözleşmenin yazılı ve açık hükümler içermesi gerekir. İş hukuku süreçleri karmaşık olduğundan, hak kaybı yaşamamak adına profesyonel destek alınması önerilir.
