İnsanlar hayatlarını sürdürebilmek için çalışmak zorundadır. Kimi zaman sevilen ve huzurlu ortamlarda çalışma fırsatı yakalanır, kimi zamansa çalışma ortamı baskı, huzursuzluk ve yıldırma politikaları ile çekilmez bir hale gelir. İşte bu olumsuz ortamın en yaygın nedenlerinden biri mobbing, yani psikolojik tacizdir.
Mobbing, iş yerinde bir çalışana karşı sistematik şekilde uygulanan yıldırma, dışlama, aşağılayıcı tutumlar ve pasifize etme girişimlerini ifade eder. Türkçeye “psikolojik taciz” olarak geçen mobbing, çalışanların ruhsal sağlığına ciddi zararlar verebilecek düzeyde yaygın ve etkili bir sorundur.
İşyerinde Mobbing Uygulanmasının Sebepleri Nelerdir?
İşyerlerinde mobbingin arkasında farklı nedenler bulunabilir. Bu nedenler, mobbingi uygulayan kişinin konumuna, kişisel motivasyonuna veya işyerindeki rekabet ortamına bağlı olarak değişiklik gösterebilir:
- Terfi Engel Olma Amacı: İş arkadaşları, potansiyel bir terfi adayını yıldırmak ve hata yapmaya zorlamak amacıyla mobbing uygulayabilir. Bu tür psikolojik baskılarla kişinin yükselmesi engellenmeye çalışılır.
- Otorite Kurma veya Baskı Altına Alma: Bazı işverenler, çalışanın performansını artırmak veya disiplin sağlamayı hedefleyerek mobbing yöntemlerine başvurabilir. Bu tutum, genellikle iş barışını zedeler ve verimi düşürür.
Mobbing Uygulaması İnsanlar Üzerinde Hangi Etkileri Yaratır?
Mobbing, çalışanlar üzerinde hem psikolojik hem de fiziksel açıdan ciddi olumsuz etkiler doğurur. Bu etkiler bireyin karakter yapısına, uygulanan baskının şiddetine ve süresine göre farklılık gösterir:
- Yoğun gerginlik ve stres,
- Dikkat kaybı ve performans düşüklüğü,
- Özgüven kaybı,
- Sosyal izolasyon ve korku,
- Yeme bozuklukları ve mide rahatsızlıkları,
- Cilt sorunları ve saç dökülmesi,
- Depresyon ve anksiyete bozuklukları,
- Kalp krizi ve ciddi sağlık sorunları.
Bu etkiler uzun vadede çalışanların hem mesleki hem de sosyal yaşamını olumsuz yönde etkiler. Özellikle dikkat kaybı sebebiyle iş kazaları artabilir ve bazı durumlarda ölümle sonuçlanan sağlık problemleri yaşanabilir. Bu gibi durumlarda mobbing uygulayan kişi veya kişiler hukuken sorumlu tutulur.
Mobbing Uygulanan İşçinin Hakları Nelerdir?
İşyerinde mobbing yaşayan bir işçi, bu durumu yalnızca psikolojik olarak değil hukuki olarak da değerlendirmelidir. Türk iş hukuku, mobbing mağduru işçilere önemli haklar tanımıştır:
1. İş Sözleşmesini Feshetme Hakkı
İşçi, süresi ne olursa olsun iş sözleşmesini mobbing gerekçesiyle feshedebilir. Bu fesih, İş Kanunu madde 24/2 kapsamında haklı nedenle fesih olarak değerlendirilir. Böyle bir fesihte işçiden herhangi bir cezai sorumluluk ya da tazminat talep edilemez.
2. Kıdem Tazminatı ve Tazminat Davası Açma Hakkı
Haklı nedenle fesih yapan işçi, kıdem tazminatını almaya hak kazanır. Ayrıca mobbing nedeniyle uğradığı zararlar için maddi ve manevi tazminat davası açabilir. Bu davalarda işçinin maruz kaldığı baskılar, tanık anlatımları, yazılı belgeler veya kamera kayıtları gibi delillerle ispatlanmalıdır.
3. Çalışmaktan Kaçınma Hakkı
İş Kanunu madde 13 uyarınca, işyerinde sağlıklı ve güvenli çalışma şartlarının bulunmaması durumunda işçiye çalışmaktan kaçınma hakkı tanınmıştır. Mobbing, bu haktan yararlanma sebebidir. İşçi, mobbing son bulana kadar işe gitmeyebilir ve bu dönemde işveren ücret ödemekle yükümlü olur.
Mobbing, bireyin çalışma yaşamında fiziksel ve ruhsal yıkımına yol açabilecek ciddi bir psikolojik baskı biçimidir. Bu baskılar karşısında işçilerin sessiz kalmaması, haklarını bilmesi ve yasal süreci bilinçli şekilde yürütmesi gerekir. İş hukuku çerçevesinde tanınan haklar sayesinde, mobbing uygulayan kişi ya da işveren hem hukuki hem de cezai yaptırımlarla karşı karşıya kalabilir.
İzmir’de ya da Türkiye’nin herhangi bir yerinde mobbinge maruz kalan her işçi, kendini yalnız hissetmemeli ve hukuki danışmanlık alarak bu süreci sağlıklı bir şekilde yönetmelidir.
