Kıdem Tazminatı Hakkında Merak Edilenler

Kıdem tazminatı, 4857 sayılı İş Kanunu kapsamında, işçinin işveren ile olan hizmet ilişkisinin sona ermesi halinde, belirli şartların sağlanması durumunda işçiye ödenen bir tazminat türüdür. Kıdem tazminatı, çalışanın işyerine sadakati, emeği ve geçen hizmet süresi dikkate alınarak ödenmektedir. En temel şart ise aynı işverene bağlı olarak en az bir yıl çalışmış olmaktır.

Bu tazminat, çalışanın her bir yılı için 1 aylık giydirilmiş brüt maaşı üzerinden hesaplanır. Giydirilmiş maaş; yalnızca çıplak ücret değil, prim, yol, yemek yardımı gibi düzenli yan hakları da içeren kapsamlı bir tutardır. İşçilerin aynı işverenin farklı işyerlerinde geçirdiği süreler de birlikte değerlendirilir.

Kamuoyunda “istifa eden tazminat alamaz” şeklinde yaygın bir yanlış kanaat bulunur. Ancak belirli haklı nedenlerle istifa eden işçiler de kıdem tazminatına hak kazanır. Bu durum, hem yasa metinlerinde hem de Yargıtay kararlarında açıkça düzenlenmiştir.

Kıdem Tazminatı Almak İçin Gerekli Şartlar Nelerdir?

Kıdem tazminatı hakkı doğması için öncelikle işçinin 4857 sayılı İş Kanunu’na tabi bir işçi olması gereklidir. Serbest meslek erbapları, esnaflar, kamu görevlileri veya kanun kapsamı dışında kalan diğer çalışanlar için bu hak doğmaz.

Ayrıca, işçinin kıdem tazminatına hak kazanabilmesi için iş sözleşmesinin, kanunda belirtilen şekillerde son bulmuş olması gerekir. Bunlar şunlardır:

• İşveren tarafından haksız ve bildirimsiz fesih,
• İşçinin haklı nedenle istifası (İş Kanunu m. 24),
• Emeklilik nedeniyle işten ayrılma,
• Malulen emeklilik ya da sağlık raporuna dayalı fesih,
• Askerlik hizmeti nedeniyle fesih,
• Kadın işçinin evlilik nedeniyle bir yıl içinde işi bırakması,
• İşçinin ölümü.

Yargıtay 9. HD, 2015/17659 E., 2017/5079 K.: “Kadın işçi, evlendiği tarihten itibaren bir yıl içinde iş akdini sona erdirirse, kıdem tazminatına hak kazanır.”

İşverenin Geçerli Nedenle Feshi ve Tazminat Ödemesi

İşveren, iş sözleşmesini 4857 sayılı Kanun’un 25. maddesi uyarınca haklı nedenle feshederse kıdem tazminatı ödemez. Bu haller; işçinin hırsızlık yapması, güveni kötüye kullanması, devamsızlık yapması veya işyerinde cinsel tacizde bulunması gibi ağır ihlallerdir.

Ancak fesih gerekçesi bu maddeye girmeyen diğer nedenlere dayanıyorsa (örneğin işyerinin küçülmesi, ekonomik nedenler, performans yetersizliği vb.), işverenin kıdem tazminatını ödemesi zorunludur.

Yargıtay 22. HD, 2016/12245 E., 2018/11022 K.: “İşçinin yeterliliği veya davranışları nedeniyle yapılan fesihlerde kıdem tazminatı ödenmesi gerekir.”

İşçinin Haklı Nedenle İstifası ve Tazminat Hakkı

İşçinin istifa etmesi, her zaman kıdem tazminatından mahrum kalması anlamına gelmez. Aşağıdaki nedenlerle iş sözleşmesini fesheden işçi de kıdem tazminatına hak kazanır:

• Maaşının eksik ya da hiç ödenmemesi,
• Fazla mesai ücretinin verilmemesi,
• İş yerinde hakaret veya sözlü-fiziksel taciz,
• İş yerinde iş sağlığı ve güvenliği önlemlerinin alınmaması,
• Çalışma koşullarında esaslı değişiklikler.

Yargıtay 9. HD, 2019/5463 E., 2020/8324 K.: “İşçinin ücretinin düzenli ödenmemesi, işçi açısından haklı fesih nedenidir. Bu durumda kıdem tazminatına hak kazanır.”

Kadın ve Erkek İşçiler Açısından Özel Haller

Kadın işçiler, evlendikleri tarihten itibaren bir yıl içinde kendi rızalarıyla işten ayrılırlarsa kıdem tazminatı alabilirler. Bu hakkın kullanılması için farklı şehre taşınma veya eşinin yanına gitme şartı aranmaz.

Erkek işçiler ise evlilik nedeniyle değil, ancak askerlik hizmeti nedeniyle işten ayrıldıklarında kıdem tazminatı alma hakkına sahiptir.

Emeklilik, Ölüm ve Malullük Hallerinde Tazminat

İşçinin emekli olması, malullük nedeniyle çalışamayacak hale gelmesi veya işçinin ölümü halinde kıdem tazminatı doğar. Ölüm halinde bu hak mirasçılara ödenir. Mirasçılar, veraset ilamı ile birlikte başvuru yaparak ödeme talep edebilir.

Yargıtay 21. HD, 2014/15579 E., 2015/17302 K.: “İşçinin ölümü halinde kıdem tazminatı yasal mirasçılarına ödenmelidir. Bu alacak için dava açma hakları saklıdır.”

Kıdem Tazminatı Nasıl Hesaplanır?

Kıdem tazminatı; işçinin çalıştığı her tam yıl için 30 günlük giydirilmiş brüt ücreti esas alınarak hesaplanır. Çalışılan süre bir yıldan fazla ise, artan süre oranında da hesaplama yapılır (örneğin 3 yıl 6 ay çalışana 3,5 aylık ücret ödenir).

2020 yılı itibarıyla kıdem tazminatı tavanı 6.730,15 TL idi. Bu tavan, her yıl Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından yeniden belirlenir. Ücret, tavanı aşsa dahi bu rakam üzerinden ödeme yapılabilir.

Giydirilmiş Brüt Ücrete Dahil Olan Kalemler

• Brüt maaş,
• Yol ve yemek yardımları,
• Düzenli prim ve ikramiye ödemeleri,
• Sosyal yardımlar (giyim, eğitim vb.).

Primler değişkenlik gösteriyorsa, son 12 ayın toplamı 12’ye bölünerek ortalama bulunur ve giydirilmiş ücrete eklenir.

Sonuç ve Tavsiye

Kıdem tazminatı, işçinin çalışma süresi boyunca işverene sunduğu emeğin karşılığıdır ve eksiksiz ödenmesi gerekir. Hesaplama süreci teknik detaylar içerdiğinden, yanlışlık olmaması adına uzman iş hukuku avukatı desteği alınması önerilir.

İşten ayrıldıktan sonra tazminat ödemesi yapılmazsa işçi, 5 yıl içinde iş mahkemesinde alacak davası açabilir.