Kişiyi hürriyetinden yoksun kılma suçu ve davası

Türk Ceza Kanunu’nun 109. maddesinde düzenlenen kişiyi hürriyetinden yoksun kılma suçu, bireyin en temel özgürlüklerinden biri olan yer değiştirme hakkını güvence altına alan bir suç tipidir. Bu suç, kişinin bir yere gitme ya da bir yerde kalma özgürlüğünün hukuka aykırı şekilde kısıtlanmasıyla oluşur.

Kanuni Düzenleme

(1) Bir kimseyi hukuka aykırı olarak bir yere gitmek veya bir yerde kalmak hürriyetinden yoksun bırakan kişiye, bir yıldan beş yıla kadar hapis cezası verilir.
(2) Kişi, fiili işlemek için veya işlediği sırada cebir, tehdit veya hile kullanırsa, iki yıldan yedi yıla kadar hapis cezasına hükmolunur.
(3) Bu suçun;
a) Silahla,
b) Birden fazla kişi tarafından birlikte,
c) Kişinin yerine getirdiği kamu görevi nedeniyle,
d) Kamu görevinin sağladığı nüfuz kötüye kullanılmak suretiyle,
e) Üstsoy, altsoy veya eşe karşı,
f) Çocuğa ya da beden veya ruh bakımından kendini savunamayacak durumda bulunan kişiye karşı,
işlenmesi halinde, yukarıdaki fıkralara göre verilecek ceza bir kat artırılır.
(4) Bu suçun mağdurun ekonomik bakımdan önemli bir kaybına neden olması halinde, ayrıca bin güne kadar adlî para cezasına hükmolunur.
(5) Suçun cinsel amaçla işlenmesi halinde, yukarıdaki fıkralara göre verilecek cezalar yarı oranında artırılır.
(6) Bu suçun işlenmesi amacıyla veya sırasında kasten yaralama suçunun neticesi sebebiyle ağırlaşmış hallerinin gerçekleşmesi durumunda, ayrıca kasten yaralama suçuna ilişkin hükümler uygulanır.

Kişiyi Hürriyetinden Yoksun Bırakma Suçu Korunan Hukuki Değer

Bu suçla korunan değer, bireyin Anayasa m. 19 kapsamında güvence altına alınan fiziksel hareket özgürlüğüdür. Kişinin bir yere gitme veya bir yerde kalma özgürlüğü, hukuki bir neden olmadan kısıtlanamaz.

Suçun Temel Unsurları

• Fail: Herkes olabilir.
• Mağdur: Yer değiştirme yeteneği olan herkes.
• Fiil: Bir kimseyi bir yere gitmekten ya da bir yerde kalmaktan hukuka aykırı olarak alıkoymak.

Kişiyi Hürriyetinden Yoksun Bırakma Suçu Nitelikli Halleri

• Silahla işlenmesi (TCK 109/3-a): Ceza bir kat artırılır.
• Birden fazla kişiyle işlenmesi (TCK 109/3-b): Örgütlü yapı ya da grup faaliyeti söz konusu olabilir.
• Kamu göreviyle bağlantılı (TCK 109/3-c ve d): Görevin sağladığı nüfuz kullanılmışsa ağırlaştırıcı nedendir.
• Aile içi mağdura karşı işlenmesi (TCK 109/3-e): Üstsoy, altsoy, eşe karşı işlenirse ceza artar.
• Çocuk veya savunmasız kişilere karşı (TCK 109/3-f): Bu durumda da ceza artırılır.
• Ekonomik kayıpla sonuçlanması (TCK 109/4): Ayrıca 1000 güne kadar adli para cezası verilir.
• Cinsel amaçla işlenmesi (TCK 109/5): Ceza yarı oranında artırılır.

Kişiyi Hürriyetinden Yoksun Bırakma Suçu ve Etkin Pişmanlık (TCK m. 110)

Yukarıdaki maddede tanımlanan suçu işleyen kişi, bu suç nedeniyle soruşturmaya başlanmadan önce mağdurun şahsına zararı dokunmaksızın, onu kendiliğinden güvenli bir yerde serbest bırakacak olursa cezanın üçte ikisine kadarı indirilir.

Kişiyi Hürriyetinden Yoksun Bırakma Suçu için Görevli Mahkeme

Kişiyi hürriyetinden yoksun kılma suçu hakkında açılan davalar Asliye Ceza Mahkemesi tarafından görülür. Zira suçun cezası üst sınır olarak 10 yılın altındadır ve bu durum 5235 sayılı Kanun m. 11/1 gereğince Asliye Ceza Mahkemesi’nin görev alanına girer. Suçun, cinsel istismar suçu gibi ağır ceza mahkemesinde görülen bir başka suç ile birlikte işlenmesi halinde ise görevli mahkeme ağır ceza mahkemesi olacaktır.

Yargıtay Kararları

1. Yargıtay 14. Ceza Dairesi, E. 2020/1022, K. 2021/4473: Failin mağduru evine kilitlemesi kişiyi hürriyetinden yoksun kılma suçunu oluşturur. Mağdurun çıkış iradesi olmasa dahi potansiyel özgürlüğü engellenmiştir.
2. Yargıtay 6. Ceza Dairesi, E. 2017/742, K. 2018/3675: Failin müştekiyi kendi rızası olmaksızın otomobile alarak başka yere götürmesi eylemi, cebir içermese dahi kişiyi hürriyetinden yoksun kılma suçu olarak kabul edilmiştir.
3. Yargıtay 1. Ceza Dairesi, E. 2016/6542, K. 2017/4299: Mağdurun sosyal medya yazışmalarıyla kandırılarak eve çağrılması ve çıkışının engellenmesi hem hile hem alıkoyma unsurlarını içerir.
4. Yargıtay 14. Ceza Dairesi, E. 2019/1335, K. 2020/2204: Cinsel saldırı amacıyla yapılan alıkoymada TCK 109/5 uygulanmalı; TCK 102 ile gerçek içtima kurulmalıdır.
5. Yargıtay 2. Ceza Dairesi, E. 2014/3564, K. 2014/9123: Failin eski eşini evin dışında bırakacak şekilde kapıyı kilitlemesi suçun oluşumu için yeterlidir.
6. Yargıtay 8. Ceza Dairesi, E. 2018/2437, K. 2019/1241: Engelli bireyin tekerlekli sandalyesinin alınması fiziksel hareket özgürlüğünün ortadan kaldırılmasıdır.
7. Yargıtay 5. Ceza Dairesi, E. 2013/6289, K. 2014/2354: Failin mağdura nüfus cüzdanı ve pasaportunu vermemesi, onun fiilen hareket etmesini engellediğinden kişiyi hürriyetinden yoksun kılma suçu oluşmuştur.
8. Yargıtay 14. Ceza Dairesi, E. 2012/4554, K. 2013/1103: Mağdurun ayaklarının bağlanması süre açısından önemsiz olsa da özgürlük ihlali doğurduğu için kişiyi hürriyetinden yoksun kılma suçu oluşur.
9. Yargıtay 6. Ceza Dairesi, E. 2011/3061, K. 2012/7249: Cinsel saldırıya geçmeden önce mağdurun hapsedilmesi, hem TCK 102 hem TCK 109 uyarınca kişiyi hürriyetinden yoksun kılma suçu hükümlerinin uygulanmasına neden olmuştur.
10. Yargıtay 1. Ceza Dairesi, E. 2010/9093, K. 2011/1122: Failin mağduru birkaç saat boyunca dış dünyayla bağlantısını kesecek şekilde kapalı alanda tutması suçun mütemadi yapısını doğurmuştur.

Cezalar Tablosu

Kişiyi Hürriyetinden Yoksun Kılma Suçu Ve Cezası

Kişiyi hürriyetinden yoksun kılma suçu, bireyin en temel anayasal hakkı olan özgürlüğüne yönelik ağır bir müdahaledir. Failin niyeti, uygulama yöntemi, sürenin uzunluğu, mağdurun durumu gibi hususlar cezai yaptırımın belirlenmesinde doğrudan etkili olur. Ceza avukatları bu suçla ilgili dosyalarda hem özgürlük hakkını hem de mütemadi suç özelliğini titizlikle değerlendirmelidir.