1) Suça İştirak Kanuni Çerçevesi (TCK m.37–41)
1.1. Faillik (TCK m.37)
Madde 37/1: Suçun kanuni tanımında yer alan fiili birlikte gerçekleştiren kişilerden her biri, fail olarak sorumlu olur.
Madde 37/2: Suçun işlenmesinde başkasını araç olarak kullanan kişi de fail olarak sorumlu tutulur. Kusur yeteneği olmayanları araç olarak kullananın cezası, üçte birden yarısına kadar artırılır.
Müşterek faillik için iki ana unsur öne çıkar: (i) Birlikte suç işleme kararı, (ii) fiil üzerinde ortak hâkimiyet. Dolaylı faillikte (m.37/2) ise fail, kusur yeteneği bulunmayan veya iradesi sakatlanmış birini araç yaparak fiili “kendisi işlemiş gibi” sorumlu olur.
1.2. Azmettirme (TCK m.38)
Madde 38/1: Başkasını suç işlemeye azmettiren kişi, işlenen suçun cezası ile cezalandırılır.
Azmettirme, suçu işlemeye dair henüz kararı olmayan kişide bu kararı oluşturma faaliyetidir. Kişi zaten kararlıysa, artık azmettiren değil; en çok manevi yardım eden konumuna düşer (m.39/2-b).
1.3. Yardım Etme (TCK m.39)
Madde 39/1: Suçun işlenmesine yardım eden kişiye; işlenen suç ağırlaştırılmış müebbet ise 15–20 yıl, müebbet ise 10–15 yıl hapis (Örnek: Cinayet Davaları) ; diğer hâllerde cezanın yarısı indirilir (ancak verilecek ceza 8 yılı geçemez).
Madde 39/2: Özellikle; (a) suçu işlemeye teşvik, (b) suç işleme kararını kuvvetlendirme, (c) fiilin icrasını kolaylaştırma, (d) suçun işlenmesinden sonra yardımda bulunmayı vaat edip bu vaadiyle icrayı kolaylaştırma, yardım sayılır.
Yardım etme; failin fiiline hâkim olmadan dıştan destek vermektir. Maddi yardım (araç temini, yer gösterme, gözcülük) ve manevi yardım (cesaretlendirme, karar pekiştirme) olarak ikiye ayrılır.
1.4. Bağlılık Kuralı (TCK m.40)
Madde 40/1: Suça iştirak için kasten ve hukuka aykırı işlenmiş bir fiilin varlığı yeterlidir. Her kişi, diğerinin cezalandırılmasını önleyen kişisel nedenler dikkate alınmaksızın, kendi kusuruna göre cezalandırılır.
Madde 40/2: Özgü suçlarda (sadece belli failin işleyebileceği), özel faillik niteliğini taşıyan kişi fail; diğerleri azmettiren/yardım eden sayılır.
“Bağlılık”, iştirak sorumluluğunun, ortada kasten ve hukuka aykırı bir ana fiil bulunmasına bağlanmasıdır. Şahsi cezasızlık nedenleri (ör. yaş küçüklüğü, akıl hastalığı) diğer ortaklara sirayet etmez; herkes kendi kusuru oranında sorumludur. Özgü suçlarda (ör. zimmet), fail ancak özel sıfatı taşıyan olabilir; diğerleri şerik olur.
1.5. Suça İştirak Durumunda Gönüllü Vazgeçme (TCK m.41)
Madde 41/1: İştirak hâlinde işlenen suçlarda, sadece gönüllü vazgeçen suç ortağı, gönüllü vazgeçmeden yararlanır.
Madde 41/2: Suç; (a) vazgeçenin çabasından bağımsız sebeple işlenmemişse, (b) tüm gayrete rağmen işlenmişse de vazgeçen lehine gönüllü vazgeçme hükümleri uygulanır.
Suça iştirakte vazgeçmenin etkisi bireyseldir; birinin vazgeçmesi, diğerlerini otomatik kurtarmaz. Önemli olan, vazgeçenin fiilin gerçekleşmemesi için elinden geleni yapmasıdır (önleme, yetkili makamlara haber verme vb.).
2) Fail–Şerik Ayrımı: “Fiil Üzerindeki Hâkimiyet” Anahtar Testi
Ceza hukukunda fail, tipikliğin gerçekleşmesine yön veren, icranın ağırlık merkezinde yer alan kişidir. Şerik (azmettiren/yardım eden) ise fiile dıştan destek verir. Pratik test:
- Fail: Suçun icra hareketlerini bizzat yapan veya ortak hâkimiyet kuran (müşterek fail) ya da bir başkasını araç kılan (dolaylı fail).
- Azmettiren: Henüz kararsız kişiye suç işleme kararını aldıran.
- Yardım eden: Failin kararına öncesinde/icta sırasında destek veren; lojistik, teknik, psikolojik katkı sağlayan.
İş görümü kolaylaştırmak için “hakimiyet–karar–destek” üçlüsünü akılda tutmak pratikte çok işe yarar.
3) Tanı–Teşhis Rehberi: Fail mi, Azmettiren mi, Yardım Eden mi?
Aşağıdaki tablo, soruşturma ve kovuşturmada rol belirlemede hızlı referans sunar:
| Kriter | Fail | Azmettiren | Yardım Eden |
|---|---|---|---|
| Fiil üzerindeki hâkimiyet | Doğrudan / müşterek / dolaylı | Yok (karar oluşturma var) | Yok (icraya dış destek) |
| Temel işlev | İcrayı yürütür/başlatır | Kararsız kişiye karar aldırır | İcrayı kolaylaştırır/pekiştirir |
| Hukuki sonuç | Suçun cezası | Suçun cezası | Özel rejim (m.39/1) |
| Örnek davranış | Vuran, kıran, teslim alan | “Git ve şunu yap” dedirten | Araç sağlayan, gözcü, kapı açan |
| Manevi unsur | Kast (doğrudan/olası) | Belirli suça yöneltme kastı | Suça bilerek–isteyerek yardım kastı |
4) Özgü Suçlarda Suça İştirak ve “Sıfat Meselesi”
Özgü suç, sadece belirli nitelikte kişi tarafından işlenebilen suçtur (ör. zimmetin faili memurdur). Bağlılık kuralı m.40/2 gereği; özel sıfatı taşımayanlar fail olamaz; azmettiren/yardım eden olarak sorumludur. Bu, uygulamada ceza hesabını doğrudan etkiler: sıfatı olmayanın “fail gibi” cezalandırılması doğru değildir; doğru nitelendirme şerikliktir.
5) Yardım Etmede Cezanın Belirlenmesi – m.39/1’in Sistematiği
Yardım edenin cezası, işlenen suçun türüne göre hesaplanır:
- Ağırlaştırılmış müebbet gerektiren suçta: 15–20 yıl hapis.
- Müebbet gerektiren suçta: 10–15 yıl hapis.
- Diğer haller: Temel cezanın yarısı indirilir, ancak verilecek ceza 8 yılı geçemez. (Örnek: Cinsel İstismar Davaları)
Bu sistem, şerik ile fail cezası arasındaki dengeyi kurar: Failin cezası “esas”; yardım edeninki daha sınırlıdır. Azmettiren ise kural olarak fail gibi cezalandırılır (m.38).
6) Bağlılık Kuralının (m.40) Uygulamadaki Sonuçları
6.1. Kasıt ve hukuka aykırılık şartı
İştirak sorumluluğu için kasten ve hukuka aykırı bir ana fiil gerekir. Taksirli suçlarda, klasik anlamda “azmettirme” veya “manevi yardım” yapılamaz; bunun yerine taksirli fiile bilinçli taksir–ihmal üzerinden ayrı değerlendirme yapılır.
6.2. Şahsi cezasızlık/indirim nedenlerinin sirayeti
Yaş küçüklüğü, akıl hastalığı gibi kişiye özgü nedenler, diğer suç ortaklarına yansımaz. Herkes kendi kusuru çerçevesinde sorumludur.
6.3. Suça iştirak katılım yoğunluğu – nitelikli hallerin yansıması
Bir ağırlaştırıcı neden (ör. gece vakti, silahla, birden fazla kişiyle) şerike nasıl yansır? Kural: Şerik, bildiği ve benimsediği niteliklerden haberse sorumlu tutulur. Bu nedenle delil dosyasında şerikin bu unsurları öngördüğüne ilişkin bulgular kritik önemdedir.
7) Uygulamada Sık Karıştırılan Sınırlar
7.1. Azmettirme ↔ Manevi yardım
Azmettirme, suçu başlatan kıvılcımdır; önce kararsız kişiyi belli bir suça yöneltir. Kişi zaten kararını vermişse, dıştan cesaretlendiren/teşvik eden davranışlar artık manevi yardım sayılır.
7.2. Müşterek faillik ↔ Maddi yardım
Müşterek faillikte, icranın bir bölümünü kontrol edersiniz (hâkimiyet). Sadece araç, yer, gözcü sağlıyorsanız; fakat icraya yardım sınırı dışında nüfuz etmiyorsanız, bu maddi yardımtır.
7.3. Dolaylı faillik ↔ Azmettirme
Dolaylı faillikte, başkasını araç olarak kullanma vardır. Araç kişi (ör. kusur yeteneği olmayana emir verme) tipik hareketi gerçekleştirirken fail siz sayılırsınız (m.37/2). Azmettirmede ise, aracı kişi fail olarak cezalandırılır, siz de fail gibi sorumlu olursunuz (m.38); ancak aradaki mantık farklıdır.
8) Pratik Strateji: Soruşturma–Kovuşturma Aşamalarında “Rol İnşası”
Avukatlar için kontrol listesi (savunmayı kurarken):
- Rol tespiti: Müvekkil fail mi, şerik mi? Dosyadaki somut eylemler “hâkimiyet testine” göre sınıflandırılsın (mesaj içerikleri, kamera, HTS, konum verisi).
- Manevi unsur analizi: Özellikle azmettirme/yardım ayrımında “karar öncesi/sonrası” kronolojisi çıkarılsın.
- Özgü suçlarda sıfat: Müvekkilde özel nitelik yoksa, “fail” nitelendirmesine itiraz edilip “şerik rejimi” savunulsun.
- Niteliklerin paylaşımı: Ağırlaştırıcı unsurlardan haberdarlık somutlanmadan şerike yansıtılamaz; bu nokta assertif savunma başlığıdır.
- Gönüllü vazgeçme (m.41): Müvekkil sonradan caymışsa ve icrayı önlemeye çalışmışsa, bu çaba belgelenip bireysel yarar talep edilsin.
9) Vatandaşa Rehber: “Benim Sorumluluğum Ne?”
Dosyanızda adınız geçtiyse, aşağıdaki soruları dürüstçe yanıtlamak, avukatınıza hızlı bir ön değerlendirme imkânı verir:
- Bu fiili kim organize etti/başlattı? Ben ne yaptım?
- Benim davranışım olmadan bu fiil aynı güçte gerçekleşir miydi?
- Fiilin icrasında kontrol bende miydi (fail) yoksa dışarıdan mı destek sundum (şerik)?
- Özel bir sıfat (kamu görevlisi, memur vb.) bu suçun “faili” olmayı gerektiriyor mu? Ben bu sıfata sahip miyim?
- Fiili önlemeye çalıştım mı? (Gönüllü vazgeçme imkânı)
Bu sorular, avukatın “fail mi, azmettiren mi, yardım eden mi?” ayrımını yapmasına ciddi katkı sağlar.
10) Suça İştirak Konusunda Uygulamalı Senaryolar (Örnek Olay Çalışmaları)
Not: Aşağıdaki örnekler tamamen kurgu “senaryo”lardır; gerçek dosya/karar değildir.
10.1. “Gözcü” meselesi
A ve B, geceleyin bir dükkânın camını kırıp içeri girecek; C, sokak başında “geliyorlar mı?” diye gözcü. C, icraya hâkim değildir; maddi yardım eder. Ceza m.39/1 rejimine göre belirlenir.
10.2. “Zimmet”te üçüncü kişi
Memur M, kasadaki parayı zimmetine geçirir; sivil S, M’yi ikna etmiş ve para aktarmada yardımcı olmuştur. Özgü suçtur; fail ancak memurdur (m.40/2). S, azmettiren veya yardım eden sayılır; fail gibi cezalandırılamaz.
10.3. “Asılsız vaat” ile manevi yardım
D, arkadaşı E’ye “yakalanırsan seni kurtarırım” diyerek cesaretlendirir; E zaten suçu işlemeye kararlıdır. D’nin katkısı manevi yardımdır (m.39/2-d).
10.4. “Dolaylı Fail” – araç kişi
F, akıl hastalığı bulunan G’yi manipüle ederek suçu işleten kişidir. Dolaylı fail F, m.37/2 gereği fail sayılır; ayrıca cezaya artırım öngörülür.
11) SSS – Sık Sorulan Sorular
11.1. “Azmettiren her zaman fail gibi mi cezalandırılır?”
Kural olarak evet (m.38). Ancak azmettirenin kastı, belirli suç bakımından ispatlanmalı; yoksa manevi yardıma kayar.
11.2. “Yardım edenin cezası her suçta yarı mı indirilir?”
Hayır; ağırlaştırılmış müebbet/müebbet suçlarında bağlı yıl aralıkları vardır (15–20 yıl; 10–15 yıl). Diğer hallerde “yarı” indirimi + “8 yıl tavanı” uygulanır.
11.3. “Özgü suçta ‘sıfat’ yoksa ne olur?”
Fail olamazsınız; ancak azmettiren/yardım eden olabilirsiniz (m.40/2). Bu, ceza mimarisini değiştirir.
11.4. “İştirakte gönüllü vazgeçme herkese yarar mı?”
Hayır. Yalnızca vazgeçen ortağa yarar (m.41). Diğerleri, icraya devam ederse sorumludur.
Suça Iştirak Kavramı, Fail Ve Şerik Ayrımı
12) Avukatlar İçin Derinleşmiş Strateji Notları
- İcra–hazırlık ayrımı: Yardım, çoğu zaman icra öncesinde görünür. Hazırlık davranışının icraya yakınlığı önemlidir; dosyada zaman çizelgesi çıkarın.
- İletişim verisiyle rold’ün sabitlenmesi: Mesaj, arama, lokasyon kayıtları ile “karar öncesi azmettirme mi / karar sonrası manevi yardım mı?” ayrımını somutlayın.
- Özgü suçlarda sıfatın ispatı: Karşı tarafın “fail” nitelemelerine karşı, sıfatın belgelendirilemediği her dosyada şeriklik rejimine çekin.
- Nitelikli hallerin bilgisi: Şerikin ağırlaştırıcı unsurları bildiğini ispatlanmadıkça, o unsurdan sorumluluk kurmayın.
- Gönüllü vazgeçme belgeleme: İcrayı önlemeye yönelik aramalar, ihbarlar, mesafelenme davranışları, “vazgeçenin çabası”na delildir.
13) Kısa Özet Tablo: Fail–Şerik Farkları ve Ceza Sonucu
| Başlık | Fail (m.37) | Azmettiren (m.38) | Yardım Eden (m.39) |
|---|---|---|---|
| Rol | İcra/hâkimiyet | Karar oluşturma | Dıştan destek |
| Ceza | Suçun cezası | Suçun cezası | Özel rejim (15–20 yıl / 10–15 yıl / yarı + 8 yıl tavanı) |
| Özgü suç | Özel sıfat varsa fail | Fail olamaz; şerik | Fail olamaz; şerik |
| Sirayet | Şahsi haller kendisine ait | “ | “ |
| Gönüllü vazgeçme | Vazgeçerse bireysel yarar | Vazgeçerse bireysel yarar | Vazgeçerse bireysel yarar |
Suça iştirak hükümleri, “kim fail, kim şerik?” sorusunu netleştirir. Fail, fiilin icra merkezinde yer alır; azmettiren kararı başlatır; yardım eden icrayı kolaylaştırır. Özgü suçlarda sıfat şartı aranır; sıfatı olmayanlar fail değil şerik sayılır. Yardım edende ceza, suça göre özel aralıklara ve yarı indirime göre belirlenir. Gönüllü vazgeçme yalnız vazgeçen ortağa yarar. Uygulamada doğru sınıflandırma, ceza mimarisini kökten değiştirir. Bu nedenle soruşturmanın en başında uzman bir ceza avukatına başvurmak, hem nitelendirmeyi hem de savunma stratejisini doğru kurmanın tek yoludur.
