İşçi ile işveren arasında yaşanan uyuşmazlıkların çözümünde, mahkemeye başvurmadan önce izlenmesi gereken en önemli adımlardan biri arabuluculuk sürecidir. Özellikle 1 Ocak 2018 tarihi itibarıyla iş uyuşmazlıklarında dava şartı olarak uygulanmaya başlayan arabuluculuk, iş hukukuna özgü birçok alanda etkili ve pratik bir çözüm yolu haline gelmiştir.
Arabuluculuk Nedir?
Arabuluculuk, 6325 sayılı Hukuk Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk Kanunu kapsamında yürütülen, tarafsız bir üçüncü kişinin (arabulucunun) yardımıyla, uyuşmazlığın barışçıl yollarla çözülmesini amaçlayan bir uyuşmazlık çözüm yoludur. Arabulucular, Adalet Bakanlığı siciline kayıtlı ve hukuk fakültesi mezunu, en az 5 yıl mesleki deneyimi olan hukukçulardır.
Yargıtay 9. HD, 2020/4562 E., 2021/7283 K.: “Arabuluculuk faaliyeti, yargılama faaliyeti olmayıp, taraflar arasında anlaşmaya varılmasına yönelik kolaylaştırıcı bir çözüm yöntemidir.”
İş Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk Zorunlu mudur?
7036 sayılı İş Mahkemeleri Kanunu’nun 3. maddesi uyarınca, iş sözleşmesinden kaynaklanan birçok uyuşmazlıkta zorunlu arabuluculuk dava şartı olarak düzenlenmiştir. Arabuluculuğa başvurmadan doğrudan mahkemeye dava açılması durumunda dava usulden reddedilir.
Bu kapsamda zorunlu arabuluculuğa tabi olan uyuşmazlıklardan bazıları şunlardır:
- Ücret, ikramiye, fazla mesai, yıllık izin alacakları,
- Kıdem ve ihbar tazminatı,
- İşe iade davası,
- Belirsiz süreli iş sözleşmesinin sona ermesine bağlı haklar.
Yargıtay 22. HD, 2019/12234 E., 2020/2435 K.: “Zorunlu arabuluculuğa başvurulmadan açılan iş davası dava şartı noksanlığı sebebiyle usulden reddedilmelidir.”
İhtiyari Arabuluculuk Ne Zaman Uygulanır?
İş kazası ve meslek hastalığına dayalı maddi/manevi tazminat davalarında arabuluculuk zorunlu değildir. Ancak taraflar isterlerse bu durumlarda da ihtiyari olarak arabuluculuk sürecine başvurabilirler.
Yargıtay 10. HD, 2018/3451 E., 2019/5123 K.: “İş kazasına bağlı maddi ve manevi tazminat taleplerinde arabuluculuk dava şartı olmayıp, ihtiyari başvuru mümkündür.”
Arabulucuya Ne Zaman Başvurulmalıdır?
İşçinin işten çıkarıldığı tarihten itibaren;
- İşe iade talebi için 30 gün içinde arabulucuya başvurulması gerekir.
- Diğer işçilik alacakları için, genel zamanaşımı süresi olan 5 yıl içinde başvuru yapılabilir.
Yargıtay 9. HD, 2017/13524 E., 2018/9465 K.: “İşe iade talebi için işçinin 30 gün içinde arabulucuya başvurma yükümlülüğü bulunmaktadır.”
Arabuluculuk Süreci Nasıl İşler?
- İşçi veya işveren, adliyelerdeki arabuluculuk bürolarına ya da e-Devlet/uyap üzerinden başvuruda bulunur.
- Sistem, sicile kayıtlı bir arabulucuyu görevlendirir ya da taraflarca seçilir.
- İlk toplantı için davet yapılır. Arabuluculuk süreci 3 hafta içinde tamamlanır, bu süre en fazla 1 hafta uzatılabilir.
- Taraflar anlaşırsa protokol imzalanır ve bu belge mahkeme kararı hükmündedir.
- Taraflar anlaşamazsa, bu durum tutanağa geçirilir ve dava açma hakkı doğar.
Yargıtay 3. HD, 2020/3541 E., 2021/2092 K.: “Taraflar arasında arabuluculuk sürecinde yapılan anlaşma, icra edilebilirlik şerhi ile mahkeme ilamı niteliği kazanır.”
Arabuluculuk Başvurusu Zorunlu Olan Diğer Alanlar
İş hukukunun dışında, bazı ticari uyuşmazlıklarda ve tüketici işlemlerinde de zorunlu arabuluculuk şartı getirilmeye başlanmıştır. Ancak bu makalenin kapsamı iş uyuşmazlıkları ile sınırlıdır.
Arabuluculuğun Mahkemelere Etkisi
Uygulamada, iş uyuşmazlıklarının yaklaşık %65’i arabuluculuk sürecinde çözümlenmektedir. Bu durum, hem mahkemelerin iş yükünü azaltmakta hem de tarafların uzun süren dava sürecinden kurtulmasını sağlamaktadır.
Yargıtay 22. HD, 2018/9212 E., 2019/3546 K.: “Arabuluculuk aşamasında yapılan anlaşmaların tarafların haklarını güvenceye aldığı görülmekte, mahkemeye taşınan dava sayısı azalmaktadır.”
Arabuluculuk Anlaşması Bozulursa Ne Olur?
Taraflar arabuluculuk sürecinde anlaşmış ancak daha sonra biri anlaşmaya uymamışsa, diğer taraf anlaşma belgesine dayanarak icra takibi yapabilir veya icra edilebilirlik şerhi almak üzere mahkemeye başvurabilir.
Yargıtay 11. HD, 2021/1874 E., 2022/4751 K.: “Arabuluculuk sonucu düzenlenen protokol, icra edilebilirlik şerhi alınarak doğrudan infaz edilebilir.”
Arabuluculuğun İşçi Lehine Etkisi
İşçiler çoğu zaman maddi sebeplerle dava açamamaktadır. Arabuluculuk, işçiye dava açmadan haklarına ulaşma imkanı sağlar. Üstelik arabuluculuk başvurusu ücretsizdir ve anlaşma sağlanırsa dava masrafları doğmaz.
Yargıtay 9. HD, 2021/7811 E., 2022/11437 K.: “İşçilik alacaklarında arabuluculuk uygulaması, işçinin mahkeme masraflarına katlanmadan hakkına kavuşmasını sağlayan etkili bir yoldur.”
Zorunlu Arabuluculuk Dışında Kalan Konular
Aşağıdaki konular zorunlu arabuluculuk kapsamı dışındadır:
- İş kazası veya meslek hastalığı nedeniyle açılan tazminat davaları,
- Sosyal güvenlik kurumu ile yaşanan prim ihtilafları,
- Cinayet, hırsızlık gibi ceza davaları,
- İş sözleşmesinin geçersizliği gibi tespit davaları.
Yargıtay 10. HD, 2019/4594 E., 2020/5321 K.: “İş kazasına bağlı olarak açılan maddi ve manevi tazminat davalarında arabuluculuk zorunluluğu yoktur.”
Arabuluculuk, iş uyuşmazlıklarının çözümünde hem işçiyi hem işvereni koruyan, hızlı ve etkili bir yoldur. Dava açmadan önce arabulucuya başvurma zorunluluğu olan hallerde bu yükümlülüğün yerine getirilmemesi, işçinin davasının reddine yol açabilir. İşçi veya işveren, arabuluculuk başvurusunu ciddiyetle değerlendirmeli ve bir uzmana danışarak süreci yürütmelidir.
