1. Metaverse Kavramı ve Hukuki Boyutu
Metaverse, klasik internetten farklı olarak kullanıcıların avatarları aracılığıyla gerçek zamanlı etkileşim kurabildiği, sanal mülkler satın alabildiği, ekonomik aktivitelerde bulunabildiği bir ortamdır. Bu yönüyle yalnızca bir oyun veya sosyal medya platformu değil, gerçek dünyanın dijital bir yansımasıdır. Ancak bu gelişim beraberinde, hangi hukuki düzenlemelerin uygulanacağı ve hangi fiillerin suç oluşturacağı sorularını da getirmiştir.
2. Metaverse Ortamında İşlenebilecek Suçlar
Metaverse ortamında fiziksel dünyadaki suçların sanal ortama taşındığı görülmektedir. Bununla birlikte, metaverse’e özgü bazı yeni suç tipleri de doktrinde tartışılmaktadır. En çok karşılaşılan suç kategorileri şu şekilde özetlenebilir:
2.1. Hakaret ve Tehdit Suçları
Metaverse’de avatarlar üzerinden yapılan hakaret ve tehditler, TCK m. 125 ve 106 kapsamında değerlendirilmektedir. Örneğin bir avatarın diğerini küçük düşürücü sözlerle aşağılaması ya da şiddet tehdidinde bulunması cezai yaptırıma tabidir.
2.2. Dolandırıcılık ve Nitelikli Dolandırıcılık
Sanal arsa veya NFT satışı sırasında yanıltıcı davranışlarla menfaat sağlanması, TCK m. 157 ve 158 kapsamında bilişim dolandırıcılığı suçu oluşturur. Sanal ortamda gerçekleştirilen bu işlemler, malvarlığı değerlerini etkilediği için suçtur.
2.3. Cinsel Taciz ve Cinsel Saldırı
Avatarlar aracılığıyla gerçekleştirilen istenmeyen cinsel içerikli davranışlar, fiziksel temas olmasa dahi cezai yaptırımlara yol açabilir. Bu fiiller mağdur açısından ağır psikolojik sonuçlar doğurabilir ve cinsel saldırı suçları kapsamında değerlendirilir.
2.4. Kişisel Verilerin Hukuka Aykırı Ele Geçirilmesi
Kullanıcıların kimlik ve finansal verilerinin izinsiz toplanması, TCK m. 135 ve devamı kapsamında suçtur. Örneğin bir avatarın kredi kartı bilgilerinin ele geçirilmesi, hem kişisel veri ihlali hem de dolandırıcılık suçunu gündeme getirir.
2.5. Özel Hayatın Gizliliğini İhlal
Metaverse içindeki özel buluşmaların veya konuşmaların kaydedilip paylaşılması, TCK m. 134 kapsamında özel hayatın gizliliğini ihlal suçunu oluşturur.
2.6. Bilişim Suçları
Metaverse ortamı doğrudan bilişim sistemi olduğundan, TCK m. 243–246 kapsamındaki suçlar burada sıkça işlenir:
- Sisteme izinsiz giriş (TCK m. 243),
- Sistemi bozma, engelleme veya verileri yok etme (TCK m. 244),
- Banka/kredi kartlarının kötüye kullanılması (TCK m. 245),
- Sanal hesapların çalınması veya varlık transferi.
2.7. Fikri ve Sınai Hakların İhlali
Metaverse’de üretilen dijital eserlerin izinsiz kopyalanması veya satılması, FSEK kapsamında telif hakkı ihlali teşkil eder. Aynı şekilde marka ve tasarım haklarının izinsiz kullanımı da sıkça görülmektedir.
2.8. Yeni Tartışılan Suç Tipleri
Metaverse’e özgü olup hukukta doğrudan karşılığı olmayan fiiller de vardır:
- Avatar saldırıları: Avatarların şiddet eylemlerine maruz kalması,
- Sanal mülk işgali: Başkasına ait sanal arazinin izinsiz kullanılması,
- Kimlik sahteciliği: Başkasının avatarını taklit ederek onun kimliğine bürünmek.
3. Fikri Mülkiyet İhlalleri
Metaverse ortamında NFT’ler, dijital sanat eserleri ve sanal varlıklar fikri mülkiyet koruması altındadır. İzinsiz kopyalama ve satış, FSEK ve Sınai Mülkiyet Kanunu kapsamında hem tazminat hem de cezai yaptırımları gündeme getirir. Delil tespiti açısından ekran kaydı ve blokzincir izleri büyük önem taşır.
4. Ceza Hukuku Perspektifi
Türk Ceza Kanunu’nda metaverse özelinde bir düzenleme bulunmasa da, mevcut suç tipleri yorum yoluyla uygulanabilir. Burada en önemli sorun, failin ve mağdurun tespiti ile yetki meselesidir. Örneğin suç Türkiye’deki bir kullanıcıya karşı işlenmiş olsa da fail yurtdışında bulunabilir. Bu durumda 5237 sayılı TCK m. 8 ve devamındaki yer bakımından uygulama hükümleri devreye girmektedir. Ayrıca failin avatar kimliğinin arkasına saklanması, kimlik tespitinde adli bilişim yöntemlerini zorunlu kılmaktadır.
5. Hukuki Düzenleme İhtiyacı
Metaverse dünyasının gelişmesiyle birlikte mevcut mevzuatın yetersiz kaldığı alanlar giderek artmaktadır. Türk hukukunda metaverse’e özgü düzenleme bulunmamaktadır. Avrupa Birliği Dijital Hizmetler Yasası, ABD’deki bazı eyalet yasaları ve WIPO tartışmaları, gelecekte bu alanda uluslararası standartların oluşturulacağını göstermektedir. Türkiye’nin de KVKK, TCK ve FSEK’te güncellemeler yaparak metaverse’e özgü düzenlemeler getirmesi kaçınılmazdır.
6. Somut Örnek Senaryolar
6.1. Sanal Mülkün İzinsiz Satışı
Bir kullanıcı, başka bir kişiye ait sanal arsayı kendi mülküymüş gibi satışa çıkarır. Bu durumda dolandırıcılık suçu yanında, haksız malvarlığı aktarımı da söz konusu olur.
6.2. Avatar Üzerinden Hakaret
Bir avatarın diğerini küçük düşürücü şekilde aşağılaması, hakaret suçu kapsamında cezalandırılabilir. Fiziksel temas olmamasına rağmen mağdurun onuru zedelendiği için suç oluşur.
6.3. NFT Kopyalanması
Bir sanatçının NFT formatındaki eseri izinsiz şekilde kopyalanıp başka bir platformda satıldığında, FSEK kapsamında telif hakkı ihlali ve haksız kazanç gündeme gelir.
7. Yargı Yetkisi ve Uluslararası Unsurlar
Metaverse ortamında işlenen suçlarda en önemli tartışmalardan biri, hangi ülkenin mahkemelerinin yetkili olacağıdır. Çünkü fail ve mağdur farklı ülkelerde bulunabilir, platformun sunucuları bambaşka bir ülkede yer alabilir. Türk Ceza Kanunu’nun 8. maddesi uyarınca, Türkiye’de işlenen suçlar için Türk mahkemeleri yetkilidir. Ancak sanal ortamda “suçun işlendiği yer”in tespiti, ciddi bir yorum sorununa yol açmaktadır.
Örneğin, Amerika Birleşik Devletleri’nde sunucusu bulunan bir metaverse platformunda, Almanya’daki bir failin Türkiye’deki mağdura hakaret etmesi halinde üç ülke birden sürece taraf olur. Bu durumda uluslararası adli yardımlaşma mekanizmaları, INTERPOL işbirliği ve karşılıklı tanıma anlaşmaları devreye girer. Bu nedenle avukatların, yalnızca ulusal değil uluslararası hukuk boyutunu da dikkate alması gerekir.
8. Delil Toplama ve İspat Zorlukları
Metaverse davalarında en kritik mesele, delil toplama ve bunların mahkeme önünde ispat gücüdür. Çünkü birçok fiil, dijital ortamda iz bırakmadan gerçekleştirilebilmektedir. Bu nedenle delil tespiti konusunda adli bilişim yöntemlerine başvurmak kaçınılmazdır.
Başlıca delil türleri şunlardır:
- Ekran kayıtları: Hakaret, tehdit veya saldırı anının kayda alınması.
- Sunucu logları: Failin IP adresi, oturum açma bilgileri, tarih ve saat kayıtları.
- Blokzincir verileri: NFT veya sanal mülkün kime ait olduğunu ispatlayan kayıtlar.
- IP tespiti ve adli bilişim raporları: Failin kimliğinin teknik yollarla belirlenmesi.
Burada dikkat edilmesi gereken husus, elde edilen delillerin hukuka uygun yöntemlerle toplanmasıdır. Aksi halde, CMK m. 217 uyarınca hukuka aykırı delillerin mahkeme tarafından değerlendirilmesi mümkün olmayacaktır.
9. İdari ve Hukuki Yaptırımlar
Metaverse ortamındaki ihlaller yalnızca ceza hukuku ile sınırlı değildir. Aynı zamanda idari ve özel hukuk boyutu da vardır. Örneğin Kişisel Verileri Koruma Kurumu, kullanıcı verilerini izinsiz işleyen platformlara idari para cezaları uygulayabilir. RTÜK ve BTK da dijital ortamda yapılan yayın veya hizmetler için denetim yetkisine sahiptir.
Özel hukuk alanında ise mağdurlar, Türk Borçlar Kanunu m. 49 uyarınca maddi ve manevi tazminat talep edebilir. Özellikle kişilik haklarının ihlali veya telif hakkı ihlallerinde açılacak tazminat davaları, mağdur açısından önemli bir hukuki koruma sağlar.
10. Metaverse Kullanıcılarına Pratik Öneriler
Metaverse ortamında hukuki sorunlarla karşılaşmamak için bazı pratik öneriler şunlardır:
- Kullanıcılar için: Güçlü şifre kullanmak, avatar bilgilerini paylaşmamak, ekran kaydı almak.
- Şirketler için: Kullanım koşullarında açık telif, gizlilik ve sorumluluk maddeleri düzenlemek.
- Avukatlar için: Müvekkillerine ait ekran görüntülerini, işlem geçmişlerini ve blokzincir kayıtlarını düzenli olarak arşivlemek.
Bu tür önleyici tedbirler, hem suçların işlenmesini azaltacak hem de açılacak davalarda ispat kolaylığı sağlayacaktır.
11. Bilişim Avukatları İçin Öneriler
Metaverse ortamında işlenen suçlar, avukatlar açısından yeni stratejiler geliştirilmesini gerektirir. Bu bağlamda:
- Adli bilişim uzmanlarıyla işbirliği yaparak failin kimliğini tespit etmek,
- Delil tespiti için ekran kayıtları ve blokzincir verilerini saklamak,
- Yurtdışı unsuru bulunan davalarda uluslararası adli yardımlaşma mekanizmalarını işletmek,
- Fikri mülkiyet davalarında blokzincir delillerini mahkemeye sunmak,
- Müvekkil lehine suçun niteliğine göre etkin pişmanlık veya uzlaşma imkânlarını araştırmak.
Metaverse ortamında işlenen suçlar, yalnızca teknolojik yeniliklerin değil, aynı zamanda hukuki düzenlemelerin de evrim geçirmesi gerektiğini ortaya koymaktadır. Hakaret, tehdit, dolandırıcılık, cinsel taciz, kişisel veri ihlali, bilişim suçları ve fikri mülkiyet ihlalleri, metaverse dünyasının en tartışmalı konuları arasında yer almaktadır. Türk hukuku yorum yoluyla bu fiilleri kapsasa da, özel düzenlemelere duyulan ihtiyaç her geçen gün artmaktadır. Avukatlar, bu alandaki davalarda hem teknik hem de hukuki bilgiyle hareket etmeli, müvekkillerini dijital dünyanın getirdiği yeni risklere karşı korumalıdır.
