Kıdem tazminatı, bir işçinin işveren ile kurduğu iş sözleşmesi sona erdiğinde, belirli koşullar altında ödenen, işçinin geçmiş hizmet süresine dayalı parasal bir haktır. 1475 sayılı İş Kanunu’nun 14. maddesinde düzenlenen bu tazminat, işçinin sadakatine, çalıştığı yıllara ve emek süresine karşılık ödenen bir tür manevi ve maddi tazminattır.
Kıdem Tazminatına Hak Kazanma Şartları Nelerdir?
Bir işçinin kıdem tazminatına hak kazanabilmesi için şu temel şartların sağlanması gerekir:
- İşçinin aynı işverene bağlı olarak en az 1 yıl süreyle çalışmış olması,
- İş sözleşmesinin kanunda belirtilen şekillerde sona ermiş olması (işverenin haksız feshi, işçinin haklı feshi, askerlik, evlilik, ölüm, emeklilik vb.).
Örneğin, kadın işçi evlendikten sonraki 1 yıl içinde kendi isteğiyle işten ayrılırsa kıdem tazminatı alabilir. Yine emeklilik nedeniyle işten ayrılan işçiler de bu hakka sahiptir. Ancak kendi isteğiyle, geçerli neden olmadan işi bırakan işçiler kıdem tazminatı alamaz.
İşverenin Tazminat Ödeme Yükümlülüğü Hangi Durumlarda Doğar?
İşverenin kıdem tazminatı ödeme zorunluluğu, işçinin iş sözleşmesinin sona erme şekline göre değişir. En sık karşılaşılan örnek, işverenin haklı bir sebep olmadan işçiyi işten çıkarmasıdır. Bu durumda işveren, çalışılan yıl kadar kıdem tazminatını ödemekle yükümlüdür.
Ancak işçi; işyerinde mobbinge uğruyorsa, ücretini alamıyorsa, sağlığı tehlikeye giriyorsa veya sözleşmeye aykırı davranışlar görüyorsa haklı nedenle iş sözleşmesini feshedebilir. Bu tür durumlarda da işveren kıdem tazminatını ödemek zorundadır.
Kıdem Tazminatı Nasıl Hesaplanır?
Kıdem tazminatının hesaplamasında işçinin çalışma süresi ve son brüt ücreti dikkate alınır. Her bir yıl için 30 günlük brüt ücret üzerinden hesaplama yapılır. Yani işçi 5 yıl çalıştıysa, 5 aylık brüt ücret kadar kıdem tazminatına hak kazanır.
Önemli nokta, yalnızca çıplak maaş değil; giydirilmiş brüt ücretin dikkate alınması gerektiğidir. Giydirilmiş ücret, işçiye düzenli olarak yapılan tüm ödemeleri kapsar.
Giydirilmiş Brüt Ücret Hesaplaması
Giydirilmiş brüt ücrete aşağıdaki kalemler dahil edilir:
- Brüt maaş,
- Aylık düzenli ödenen yol ve yemek ücretleri,
- Primler ve ikramiyeler (yılda birden fazla ödenen),
- Sosyal yardımlar ve yakacak yardımı gibi düzenli ödemeler.
Örnek: A işçisi aylık 25.000 TL brüt maaş alıyor, ayrıca her ay ortalama 2.000 TL prim ve 1.000 TL yemek ücreti alıyorsa giydirilmiş brüt ücreti 28.000 TL’dir. 6 yıl çalıştıysa 6 x 28.000 = 168.000 TL kıdem tazminatı doğar.
Primler Nasıl Hesaplanır?
Primler düzensiz ve değişken olabilir. Bu durumda son 12 aylık toplam prim tutarı hesaplanır ve 12’ye bölünerek aylık ortalama belirlenir. Bu ortalama tutar, her ay için brüt ücrete eklenerek toplam giydirilmiş ücret oluşturulur.
Hangi Tarihli Ücret Esas Alınır?
Kıdem tazminatı, işçinin işten ayrıldığı son gün aldığı giydirilmiş brüt ücret üzerinden hesaplanır. İşçinin geçmişte düşük maaşla çalışmış olması dikkate alınmaz. Bu durum, Yargıtay kararlarında da açıkça belirtilmektedir.
Yargıtay 9. HD, 2018/2319 E., 2019/5761 K.: “Kıdem tazminatı hesabında işçinin iş akdinin sona erdiği tarihteki giydirilmiş brüt ücret esas alınmalıdır.”
Ücretsiz İzin Süreleri Tazminata Dahil mi?
İşçi ücretsiz izin kullanmışsa, bu süre fiilen çalışma süresinden sayılmaz. Ücretsiz izin süresince işçinin sigortası da yatırılmadığı için bu dönemler kıdem süresinden düşülür. Bu nedenle 1 yıl çalışma şartı hesaplanırken bu süreler hariç tutulur.
Raporlu Süreler Tazminata Dahil Edilir mi?
İşçinin sağlık raporları kapsamında işten uzak kaldığı süreler genel olarak kıdem tazminatına dahil edilir. Ancak bu süre 6 haftadan uzun sürerse, kalan süre kıdem süresine dahil edilmez.
Yargıtay 22. HD, 2016/25625 E., 2018/1363 K.: “İşçinin raporlu olduğu süre 6 haftayı aştığında, sadece ihbar süresi kadar süre kıdeme dahil edilebilir.”
Kıdem Tazminatının Ödenmesi
Kıdem tazminatı, işçinin işten ayrıldığı tarihten itibaren en geç bir ay içinde ödenmelidir. Ödenmediği takdirde işçi, iş mahkemesinde kıdem tazminatı davası açabilir. Faizli ödeme talep edilmesi de mümkündür.
Sonuç ve Avukat Tavsiyesi
Kıdem tazminatı hesaplaması işçilik alacaklarının en teknik alanlarından biridir. Yanlış hesaplamalar işveren ile ihtilaflara yol açar. Giydirilmiş brüt ücretin doğru tespiti ve geçmişe dönük ödemelerin belgelenmesi için iş hukuku alanında deneyimli bir avukattan destek alınması en sağlıklı yoldur.
