Çalışma hayatında en çok karşılaşılan uyuşmazlıklardan biri fazla çalışma (mesai) uygulamalarıdır. İşverenin ekonomik baskılarla işçileri fazla çalışmaya zorlaması, işçinin bu durumu reddetmesi hâlinde işten çıkarılması ya da hak kayıplarına uğraması sıkça rastlanan sorunlardandır. Oysa 4857 sayılı İş Kanunu, fazla çalışmanın hem sürelerini hem de kabul edilme koşullarını açıkça düzenlemiştir.
İşçi Fazla Çalışmayı Reddetme Hakkına Sahip midir?
Fazla mesai, işçinin açık rızasına bağlıdır. Hiçbir işçi, fazla çalışmaya zorlanamaz. İşverenin bu konuda zorlayıcı talimatları geçersizdir. İşçi fazla çalışmayı kabul etmemişse bu durumu reddetme hakkı saklıdır.
Yargıtay 9. HD, 2017/24112 E., 2019/11827 K.: “İşçinin açık rızası olmadan fazla çalışma yapılamaz. Fazla mesaiye zorlama işçiyi haklı fesih hakkına götürür.”
Fazla Çalışma Sınırları Nelerdir?
- Günlük azami çalışma süresi: 11 saat (molalar hariç)
- Yıllık azami fazla çalışma süresi: 270 saat
Bu sınırların üzerinde çalıştırılan işçi, durumu gerekçe göstererek sözleşmesini haklı nedenle feshedebilir ve kıdem tazminatını talep edebilir.
Yargıtay 22. HD, 2016/13726 E., 2017/12694 K.: “İşçinin yıllık 270 saatten fazla çalıştırılması, İş Kanunu’na aykırıdır ve işçiye haklı fesih hakkı doğurur.”
Fazla Çalışma Onay Formu Nedir?
İşveren, işçiden işe girişte veya sonrasında fazla çalışma onay formu imzalamasını isteyebilir. Bu belge, işçinin fazla çalışma yapmayı kabul ettiğine dair yazılı muvafakatidir. Ancak bu form süresiz geçerli değildir.
Yargıtay 9. HD, 2015/23642 E., 2017/12034 K.: “İşe girişte alınan fazla mesai muvafakatnamesi tek başına sürekli onay niteliği taşımaz. İşçinin itiraz hakkı saklıdır.”
Onay Verilen Fazla Çalışmadan Vazgeçilebilir mi?
İşçi, önceden imzaladığı fazla çalışma onayını yazılı olarak 30 gün önceden bildirerek geri çekebilir. Bu durumda işverenin fazla mesai yaptırma hakkı ortadan kalkar.
Yargıtay 22. HD, 2018/18652 E., 2020/2481 K.: “Fazla çalışmaya muvafakat vermiş olan işçi, sonradan bu onaydan dönebilir. İrade özgürlüğü önceliklidir.”
İşçi Fazla Çalışmayı Reddedince İşveren Ne Yapabilir?
İşçi fazla çalışma onay formunu reddettiği için işten çıkarılırsa, bu durum haksız fesih sayılır. İşçi bu durumda kıdem tazminatı, ihbar tazminatı ve diğer alacaklarını talep edebilir.
Yargıtay 9. HD, 2016/12539 E., 2018/2374 K.: “Fazla mesai onayını reddeden işçinin işten çıkarılması haksız fesihtir. Tüm tazminat haklarına sahiptir.”
Fazla Çalışma Karşılığında Ücret Ödenmeli midir?
İşçiye fazla çalışma yaptırılıyorsa, bu çalışma karşılığında saat başına normal ücretin %50 fazlası oranında fazla mesai ücreti ödenmelidir. İşveren bu ödemeyi yapmıyorsa, işçi alacak davası açabilir.
Yargıtay 10. HD, 2017/15213 E., 2018/3243 K.: “Fazla mesai yaptırılan işçiye karşılığı ödenmiyorsa, işçinin bu gerekçeyle haklı fesih hakkı doğar.”
Fazla Mesai Davalarında İspat Yükü
Fazla çalışmanın ispatı tanıkla, bordro dışı kayıtlarla, dijital sistem giriş-çıkışlarıyla yapılabilir. İşçinin imzaladığı eksik ücret bordroları tek başına delil değildir.
Yargıtay 9. HD, 2018/1372 E., 2019/1735 K.: “Bordroda fazla mesai yer almayan işçinin tanıkla fazla çalıştığını ispatlaması mümkündür.”
Fazla Mesaiye Hayır Demek Suç Değildir
İşçi fazla çalışma yapmak istemiyorsa bunu yazılı olarak bildirebilir. Bu bildirim iş güvencesi kapsamında değerlendirilir. İşçinin reddi, işten çıkarma sebebi yapılamaz.
Yargıtay 22. HD, 2019/8622 E., 2020/3452 K.: “Fazla mesai yapmayı reddeden işçinin iş sözleşmesinin feshi geçersizdir. İşe iade hakkı doğar.”
İşverenin Sürekli Fazla Çalışmaya Zorlaması Ne Anlama Gelir?
İşverenin sürekli şekilde fazla çalışmaya zorlaması, mobbing ve kötü niyetli uygulama olarak da değerlendirilebilir. Bu tür uygulamalarda işçi manevi tazminat talep edebilir.
Yargıtay 10. HD, 2016/11245 E., 2017/4950 K.: “İşçiyi sürekli olarak fazla çalışmaya zorlayan işverenin davranışı mobbing niteliği taşır. İşçi manevi tazminat talep edebilir.”
İşçilerin fazla çalışmayı reddetme hakkı anayasal ve yasal güvence altındadır. Fazla mesai açık rıza olmadan geçerli değildir ve ücretlendirilmelidir. İşçiye bu gerekçeyle baskı kuran işveren hem hukuki hem de cezai yaptırımlarla karşı karşıya kalabilir. İşçinin bu konudaki haklarını bilmesi ve gerektiğinde hukuki destek alması büyük önem taşır.
