Menfi tespit davası, borçlunun, gerçekte borçlu olmadığını iddia ederek açtığı ve borç ilişkisini ortadan kaldırmayı amaçladığı bir davadır. Bir diğer ifadeyle, davacı bu davayla, davalıya karşı herhangi bir borcunun bulunmadığını tespit ettirmek ister. Bu davalar, 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun 106. maddesi ile 2004 sayılı İcra ve İflas Kanunu’nda düzenlenmiştir.
Menfi tespit davaları genel olarak ikiye ayrılır:
- Olumlu tespit davaları: Bir hukuki ilişkinin veya borcun varlığının ispatı amacıyla açılır.
- Olumsuz (menfi) tespit davaları: Borcun veya hukuki ilişkinin mevcut olmadığının tespiti için açılır.
İcra Takibinden Önce Açılan Menfi Tespit Davası
İcra ve İflas Kanunu m. 72/2 uyarınca, henüz davacı aleyhine bir icra takibi başlatılmamış olsa da, davalının elinde bir takip tehdidi oluşturan belge varsa menfi tespit davası açılabilir. Bu durumda davacı, ihtiyati tedbir talep ederek muhtemel takibin durdurulmasını isteyebilir.
İhtiyati tedbir için davacıdan alacağın en az %15’i oranında teminat alınması gerekir. Bu tür davalar, olası mağduriyetin önlenmesinde etkin bir koruma sağlar.
İcra Takibinden Sonra Açılan Menfi Tespit Davası
İİK m. 72/3’e göre icra takibi başlatıldıktan sonra da menfi tespit davası açılabilir. Ancak bu durumda icra takibinin kendisi durmaz. Mahkeme, yalnızca icra veznesindeki paranın alacaklıya ödenmesini durdurabilir.
Yine alacağın %15’inden az olmamak üzere teminat gösterilmelidir. Ancak takip işlemleri (haciz ve satış gibi) devam eder.
İstirdat Davası Nedir?
İstirdat davası, İİK m. 72/6-8 arasında düzenlenmiştir. Borçlu, gerçekte borçlu olmadığı bir parayı cebri icra yoluyla ödemek zorunda kalmışsa, bu paranın iadesini istemek için istirdat davası açabilir. Uygulamada “geri isteme davası” olarak da bilinir.
İstirdat Davasının Şartları:
- Ödeme icra takibi sonrasında yapılmış olmalıdır.
- Ödeme cebri icra tehdidiyle yapılmalıdır.
- İade talep edilen borcun gerçekten mevcut olmaması gerekir.
- Zamanaşımı süresi geçmeden dava açılmalıdır.
Zamanaşımı Süresi:
İİK m. 72/7’ye göre, borcun ödenmesinden itibaren 1 yıl içinde istirdat davası açılmalıdır. Aksi takdirde, sebepsiz zenginleşme davası açma hakkı doğabilir.
Menfi Tespit ve İstirdat Davalarında Arabuluculuk
Menfi tespit ve istirdat davalarında zorunlu arabuluculuk ancak uyuşmazlık ticari nitelikteyse uygulanır. Ticari olmayan bireysel alacaklarda arabuluculuk zorunlu değildir.
Menfi Tespit Davası İcra Takibini Durdurur mu?
Genel kural olarak hayır. Yalnızca icra takibinden önce açılan davalarda ihtiyati tedbir kararı alınabilir ve bu karar ile takip geçici olarak durdurulabilir. Takip kesinleşmişse, ihtiyati tedbir yalnızca paranın alacaklıya ödenmesini engelleyebilir; haciz ve satış işlemleri ise devam eder.
Sahte Senet ve Teminat Senedine Dayalı Menfi Tespit Davaları
Sahte Senet Menfi Tespit Davası
İcra takibine konu senedin sahte olduğu iddia ediliyorsa, bu iddia menfi tespit davasına konu edilebilir. Mahkeme, sahtecilik iddiasını grafoloji ve kriminal incelemelerle değerlendirir.
Teminat Senedi Menfi Tespit Davası
Teminat senedi, bir borç ilişkisinin teminatı olarak düzenlenmiş kambiyo senedidir. Borç ödendiği halde senedin iade edilmemesi durumunda, menfi tespit davası ile geçersizliği ileri sürülebilir. Bu davalar hem takipten önce hem sonra açılabilir.
Görevli ve Yetkili Mahkemeler
Görevli Mahkeme: Menfi tespit davası kural olarak Asliye Hukuk Mahkemesi’nde açılır. Ancak uyuşmazlık tüketici hukukuna giriyorsa Tüketici Mahkemesi, ticari ilişki varsa Asliye Ticaret Mahkemesi görevli olur.
Yetkili Mahkeme:
- İcra takibinden önce açılan davalarda: Davalının yerleşim yeri mahkemesi yetkilidir.
- İcra takibinden sonra açılan davalarda: Takibin yapıldığı yer veya alacaklının ikametgâhı mahkemesi yetkilidir.
Menfi tespit ve istirdat davaları, borçlunun hukuk önünde kendisini koruyabileceği son derece etkili davalardır. Ancak usul kuralları ve teminat yükümlülükleri gibi detaylara dikkat edilmelidir. Hatalı işlem yapılması halinde hem alacaklının eline para geçebilir hem de borçlu ek masraflarla karşılaşabilir. Bu nedenle sürecin başından itibaren bir icra hukuku avukatıyla yürütülmesi önerilir.
