Lisanssız / İzinsiz Yazılım Kullanımı ve Telif Hakları

Bilgisayar Programlarının ve Yazılımların Hukuki Niteliği

FSEK m. 2/1 uyarınca bilgisayar programları, ilim ve edebiyat eserleri arasında kabul edilmektedir:

“Bilgisayar programları ve bunların hazırlık tasarımları ilim ve edebiyat eseri sayılır.” (FSEK m. 2/1)

Buna göre yazılım, sahibinin hususiyetini taşıdığı ölçüde eser sayılır. Kodlar, veri tabanları, arayüz tasarımları ve algoritmalar da eser koruması altındadır. Dolayısıyla yazılımın izinsiz çoğaltılması, dağıtılması veya lisanssız kullanımı, eser sahibinin mali ve manevi haklarını doğrudan ihlal eder.

Lisanssız  / İzinsiz Yazılım Kullanımının Suç Boyutu

Yazılım korsanlığı yalnızca tazminat sorumluluğu doğurmakla kalmaz, aynı zamanda FSEK m. 71 uyarınca suç teşkil eder:

“Bir eseri, icrayı veya fonogramı hak sahibinin yazılı izni olmaksızın işleyen, çoğaltan, yayan veya umuma ileten kişi hakkında bir yıldan beş yıla kadar hapis veya adlî para cezasına hükmolunur.” (FSEK m. 71)

Şirket yöneticileri, işyerinde kullanılan bilgisayarların lisanslı yazılım bulundurulmasından sorumludur. Bu yükümlülüğün ihlali, doğrudan ceza soruşturması ve davaya konu olabilir.

Bilişim Hukuku Açısından Değerlendirme

Korsan yazılım kullanımı, bilişim hukuku bağlamında da önem taşır. Çünkü çoğu korsan yazılım yasa dışı paylaşım siteleri veya torrent ağları üzerinden temin edilmektedir. Bu durum, yalnızca telif hakkı ihlali değil, aynı zamanda bilişim sistemlerinin güvenliğini tehdit eden bir eylem niteliğindedir. Crack programları ve keygen yazılımları, zararlı yazılımlar içererek kullanıcıların kişisel verilerini tehlikeye atabilmektedir.

İzinsiz / Lisanssız Yazılım Kullanımında Deliller ve İspat

Temel ilke: Yazılım ihlallerinde hem teknik hem de hukuki deliller birlikte inşa edilmelidir. Amaç; “lisanssız kullanım”ın hangi cihazlarda, hangi tarihler arasında, kaç kullanıcıyla ve hangi sürüm/ürün için gerçekleştiğini somut verilerle göstermektir. Deliller mümkünse zaman damgası ve hash (MD5/SHA-256) ile sabitlenmeli, zincirleme muhafaza (chain of custody) titizlikle tutulmalıdır.

1) Delil Türleri (Teknik ve Belgesele Dayalı)

• Lisans ve satın alma kayıtları: Faturalar, sözleşmeler, EULA onay kayıtları, lisans anahtarları, lisans sunucusu (KMS/JMS/çıpa) raporları.
• Sistem envanterleri: WMI/PowerShell envanter çıktıları, SCCM/MDM raporları, kurulu yazılım listeleri, kayıt defteri anahtarları, kurulum dizinleri ve executable sayısal imzaları.
• Kullanım ve erişim logları: Uygulama açılış kayıtları, eşzamanlı kullanıcı sayıları, build/sürüm numaraları, lisans doğrulama (activation) günlükleri.
• Ekran görüntüleri ve video kayıtları: Noter onaylı ekran görüntüleri, iş akışını gösteren kısa kayıtlar (tarih/saat damgalı).
• Yazışmalar ve iç yönergeler: “Deneme amaçlı yükleyin” vb. talimat e-postaları, BT destek talepleri, lisans uyarılarını görmezden gelindiğini gösteren yazışmalar.
• Adli bilişim imajları: Disk imajı (forensic image), RAM dökümleri (gerekiyorsa), write-blocker kullanılarak alınan ve hash’lenen kopyalar.

2) Hukuki Prosedür Akışı (Medeni ve Cezai Yol)

• Ön hazırlık: İç envanter + dış doğrulama. Tedarikçi/vendor lisans denetim raporu talep edilebilir. Tüm teknik çıktılar değiştirilemez formatta (PDF/A, hash’li) saklanır.
• Delil tespiti (HMK m. 400 vd.): Mahkemeden keşif/bilirkişi ve dosya kopyalama içeren delil tespiti istenir. Bu aşama, sonradan açılacak tazminat davasının ispat temelini güçlendirir.
• İhtiyati tedbir (HMK m. 389): İhlalin sürmekte olduğu hallerde; kullanımın durdurulması, lisanssız kopyalara erişimin engellenmesi ve kanıtların yok edilmesini önleyici tedbirler talep edilir.
• Ceza soruşturması (FSEK m. 71): Cumhuriyet Başsavcılığına suç duyurusu. CMK m. 134 uyarınca bilişim sistemlerinde arama, kopyalama ve el koyma kararıyla cihaz imajları alınabilir; bilirkişi incelemesi yapılır.
• Hukuk davası: Men/tecavüzün ref’i ve maddi-manevi tazminat talepli dava. Tazminat hesabında emsal lisans bedeli, kullanıcı sayısı, süre ve ticari fayda kriterleri esas alınır.
• Kurumsal uyum ve uzlaşı: Davaya paralel; lisansların ikmali, geçmiş kullanım için telafi bedelleri ve denetim protokolleri (SAM) üzerinde uzlaşı seçenekleri değerlendirilir.

3) Adli Bilişim Uygulaması (Pratik İpuçları)

• Görüntü alma: Disk imajı write-blocker ile alınır; her imaj için SHA-256 hash hesaplanır ve tutanakla sabitlenir.
• Kapsam ve örnekleme: Tüm cihazlara fiilen el koymak yerine, riskli departmanlar (tasarım, yazılım geliştirme, mimarlık vb.) önceliklendirilerek istatistiksel örnekleme yapılabilir; yöntemi ve seçim kriterleri tutanakta açıkça yazılmalıdır.
• Artefakt listesi: Kurulum dizinleri, .lic/.key dosyaları, registry anahtarları, %ProgramFiles% altı, AppData dizinleri, crack/keygen izleri, görev zamanlayıcı kayıtları, hosts dosyası manipülasyonları.
• Log bütünlüğü: Sistem saatleri, NTP eşitlemesi, log rotasyonu, imzalı log kullanımı ve zincirleme muhafaza çizelgesi eksiksiz tutulmalıdır.

4) KVKK ve Gizlilik Dengesi

Adli incelemeler sırasında çalışanlara ait kişisel veriler bulunabilir. KVKK 6698 kapsamında amaçla sınırlılık ve veri minimizasyonu ilkelerine uyulmalı; mümkün olan hallerde maskelenmiş veya anonimleştirilmiş çıktılar üretilmelidir. İnceleme yetki matrisleri ve erişim logları ayrıca dosyalanmalıdır.

5) İspat Stratejisi (Özet)

1. Teknik tespit: Envanter + log + ekran görüntüsü + hash’li imaj.
2. Usul güvencesi: Noter/mahkeme tutanakları, bilirkişi tayini, HMK delil tespiti.
3. Koruma: HMK ihtiyati tedbir; delil yok edilmesini engelle.
4. Paralel yol: Savcılık başvurusu + CMK 134 ile cihaz imajı/el koyma.
5. Tazminat zemini: Emsal lisans bedeli × kullanıcı × süre (ticari fayda unsurlarıyla) hesap tabloları.

Lisanssız ve İzinsiz Yazılım Kullanımına Örnekler

1. Şirketlerde Lisanssız Yazılım Kullanımı

Bir mimarlık ofisinde onlarca bilgisayara lisanssız AutoCAD kurulması halinde yalnızca yazılım sahibi şirketin hakları ihlal edilmez; aynı zamanda ticari kazanç elde etmek için bu yazılımların kullanılması nedeniyle haksız rekabet de doğar. Yapılan denetimlerde lisanssız yazılımların tespiti üzerine, şirket hem maddi tazminat ödemek zorunda kalabilir hem de yöneticileri hakkında ceza davası açılabilir. Bu tür vakalar, özellikle küçük ve orta ölçekli işletmelerde sıkça görülmektedir.

2. Bireysel Korsan Yazılım İndirme

Bir öğrenci, ücretli bir kelime işlem programını satın almak yerine crackli sürümünü torrentten indirir. Yazılımın sahibinin izni olmadan çoğaltılması telif hakkı ihlalidir. Öğrenci, programı kişisel kullanım için indirdiğini düşünse de, hukuken bu eylem suçtur. Ayrıca indirilen crack dosyaları çoğu zaman virüs içerdiğinden, bilgisayarındaki kişisel verilerin çalınmasına da yol açabilir. Bu durumda yalnızca telif hakkı değil, kişisel verilerin korunması da devreye girer.

3. Yazılımın İzinsiz Çoğaltılması ve Dağıtılması

Bir yazılım şirketi, geliştirdiği özel muhasebe programını yalnızca belirli müşterilere lisanslar. Ancak lisans alan şirketlerden biri, sözleşmeye aykırı olarak yazılımı kopyalayarak başka işletmelere de satmaya başlar. Burada hem sözleşmeye aykırılık hem de telif hakkı ihlali söz konusudur. Yazılımı geliştiren şirket, hem maddi/manevi tazminat davası açabilir hem de savcılığa suç duyurusunda bulunabilir. Bu durum, korsan yazılım pazarının nasıl organize edildiğine dair tipik bir örnektir.

4. Oyun Yazılımlarının Kırılması

Popüler bir video oyununun piyasaya sürülmesinden kısa süre sonra korsan sürümleri internet sitelerine düşmektedir. “Crack” adı verilen yöntemlerle oyunun kopya korumaları kırılmakta ve oyunun ücretsiz şekilde oynanması sağlanmaktadır. Oyun şirketleri, bu durumda genellikle uluslararası işbirlikleri kurarak korsan sitelere erişim engeli talep eder, ayrıca tazminat ve ceza davaları açar. Oyuncular açısından ise bu eylem hem telif hakkı ihlali hem de bilişim suçları bağlamında sorumluluk doğurabilir.

5. Yazılımın İş Yeri Çalışanları Tarafından Kopyalanması

Bir yazılım firmasında çalışan mühendis, iş yerinde geliştirilmekte olan programın kodlarını izinsiz şekilde kendi bilgisayarına kopyalar ve daha sonra rakip bir şirkete satar. Bu durumda işverenin ticari sırları ihlal edilmiş olur. Ayrıca çalışanın fiili, FSEK kapsamında izinsiz çoğaltma ve dağıtım niteliğinde olduğundan cezai yaptırım uygulanır. Böyle bir durumda ayrıca Türk Ceza Kanunu’nun ticari sırların ifşasına ilişkin hükümleri de devreye girer.

Yaptırımlar

Ceza Avukatları İçin Öneriler

Yazılım korsanlığı davalarında ceza avukatlarının şu noktalara dikkat etmesi önemlidir:

• İhlalin gerçekten yazılım hakkını kapsayıp kapsamadığını tespit etmek,
• Bilirkişi incelemelerinin doğru yapılmasını sağlamak,
• Müvekkilin fiildeki kusur oranını ortaya koymak,
• Şirketler için lisans eksikliklerinin giderildiğini belgelemek,
• Etkin pişmanlık hükümlerinden yararlanma imkânlarını değerlendirmek.
• İzinsiz ya da lisanssız yazılım kullanımını bilişim dolandırıcılığı ile karıştırmamak, doğru suç tanımını ortaya koymak.
• Uygulamada belirleyici olan çoğu zaman bilirkişi raporları olduğundan, kararı bilirkişinin insafına bırakmamak, kendini bilişim hukuku alanında geliştirmek ve ham verileri bizzat inceleyip değerlendirmek, gerektiğinde bilirkişiye yol göstermek.

Yazılımların izinsiz ve lisanssız kullanımı, FSEK kapsamında eser sahiplerinin haklarını doğrudan ihlal eden ve cezai yaptırımlara konu olan bir fiildir. Somut örnekler, gerek bireysel kullanıcıların korsan yazılım indirmeleri gerekse şirketlerin lisanssız yazılım kullanımları nedeniyle çok çeşitli sorunların ortaya çıktığını göstermektedir. Bu ihlaller yalnızca telif hakkı değil, aynı zamanda bilişim güvenliği ve ticari sırların korunması açısından da büyük önem taşımaktadır. Dolayısıyla hem bireylerin hem de kurumların lisanslı yazılım kullanması, hukuki ve cezai sorumluluktan kaçınmanın tek yoludur.