Sosyal medya fenomenleri, yalnızca eğlence veya paylaşım amacıyla değil, aynı zamanda ticari kazanç sağlamak için de içerik üretmektedir. Takipçi sayıları milyonları bulan influencerlar, markaların ürünlerini tanıtmakta, kendi yarattıkları içerikleri paylaşmakta ve çeşitli işbirlikleri yürütmektedir. Bu durum, “kişisel paylaşım” ile “ticari reklam” arasındaki sınırların bulanıklaşmasına yol açmıştır. Telif hakkı ihlalleri, gizli reklamlar, marka haklarının izinsiz kullanımı bu alanın en çok tartışılan başlıkları arasındadır.
1. Influencer Paylaşımlarında Telif Hakkından Doğan Davalar
Influencerların paylaştığı içeriklerin önemli bir kısmı, 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu (FSEK) kapsamında eser niteliği taşır. Kanuna göre bir paylaşımın eser sayılabilmesi için özgün ve somutlaşmış olması gerekir.
“Sahibinin hususiyetini taşıyan ve ilim ve edebiyat, musiki, güzel sanatlar veya sinema eserleri olarak sayılan her nevi fikir ve sanat mahsulleri eser sayılır.” (FSEK m. 1/B)
Buna göre influencerların ürettiği özgün videolar, fotoğraflar ve grafikler eser kabul edilir. Ancak pratikte en büyük sorun, başkalarına ait eserlerin (örneğin müzik, fotoğraf, video parçaları) izinsiz şekilde içeriklere dahil edilmesidir.
Telif Hakkı İhlali Durumları
- Müzik eserlerinin videolarda izinsiz kullanılması,
- Başkasına ait fotoğraf veya görselin kaynaksız paylaşılması,
- Film, dizi veya oyun görüntülerinin izinsiz alınması,
- Telif hakkı sahibinin adının belirtilmemesi.
FSEK m. 71’e göre izinsiz kullanım durumunda sosyal medyada telif hakkı ihlali nedeniyle 1 yıldan 5 yıla kadar hapis cezası veya adli para cezası söz konusu olabilir. Ayrıca eser sahibinin maddi ve manevi tazminat davası açma hakkı vardır.
2. Influencer Paylaşımlarında Reklam Hukukundan Doğan Davalar
Influencerların markalarla yaptığı işbirlikleri, Türk hukukunda 6502 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun ve Ticari Reklam ve Haksız Ticari Uygulamalar Yönetmeliği kapsamında değerlendirilir. Özellikle “gizli reklam” yasağı bu noktada önemlidir.
Gizli Reklam Sorunu
Bir influencer, ücret veya menfaat karşılığı bir ürünü tanıtıyorsa, bunu açıkça belirtmek zorundadır. #reklam, #sponsorlu veya #işbirliği etiketlerinin kullanılmaması, tüketicinin aldatılması sonucunu doğurur. Reklam Kurulu, bu durumda ilgili influencer ve markaya idari para cezası verebilir.
Reklam Kurulu Kararları
Son yıllarda Reklam Kurulu, gizli reklam yapan birçok influencer hakkında yaptırım uygulamıştır. Özellikle çocukları hedef alan içeriklerde ve sağlık ürünleri tanıtımlarında gizli reklam yasağının ihlali daha sık gündeme gelmektedir. Kararlarda, tüketicilerin yanıltılmasının haksız ticari uygulama sayıldığı vurgulanmaktadır.
Reklam kurulu güncel kararlarını takip etmek için: https://ticaret.gov.tr/tuketici/ticari-reklamlar/reklam-kurulu-kararlari
3. Marka Hukuku İle İlişki
Influencerların paylaşımlarında sıkça markalar kullanılır. Ancak bu kullanım izinsiz olduğunda marka hakkı ihlali söz konusu olabilir. Örneğin, bir ürünün sahte versiyonunun tanıtımı veya markaya zarar verecek şekilde içerik üretilmesi, marka sahibine dava açma hakkı tanır. Bu noktada telif hakkı ile marka hakkı çoğu zaman iç içe geçmektedir.
4. Sözleşme Boyutu
Influencer, ajans ve marka arasındaki sözleşmelerin hukuki niteliği önemlidir. Bu sözleşmelerde genellikle şu hususlara yer verilir:
- İçeriğin türü ve paylaşım sayısı,
- Telif hakkı devri ve kullanım süresi,
- İçeriğin hangi ülkelerde yayınlanabileceği,
- Ücret ve ödeme koşulları,
- Sözleşmenin fesih şartları.
Özellikle telif hakkı devri ve süresi belirlenmediğinde, ileride taraflar arasında ciddi uyuşmazlıklar çıkabilmektedir.
5. Somut Örnekler
1. İzinsiz Müzik Kullanımı
Bir influencer, Instagram Reels videosunda popüler bir şarkıyı izinsiz şekilde kullanır. Şarkı sahibi veya yapım şirketi, telif hakkı ihlali nedeniyle hem içeriğin kaldırılmasını talep edebilir hem de maddi/manevi tazminat davası açabilir. Ayrıca ceza soruşturması başlatılması da mümkündür.
2. Gizli Reklam Yapılması
Bir fenomen, bir kozmetik markasının ürününü tanıtırken, markadan ücret aldığını veya ücretsiz ürün temin ettiğini belirtmez. Tüketici, bu paylaşımı kişisel tavsiye olarak görür. Ancak gerçekte bu bir reklamdır. Reklam Kurulu, gizli reklam yasağını ihlal eden influencer ve markaya idari para cezası uygulayabilir.
3. Marka Hakkı İhlali
Bir içerik üretici, sahte ürünleri “orijinal” diyerek tanıtır ve bu süreçte ünlü bir markanın logosunu kullanır. Bu durumda yalnızca tüketici aldatılmış olmaz, aynı zamanda marka sahibi de haklarının ihlal edildiğini ileri sürerek dava açabilir. Marka hakkı ihlali, aynı zamanda haksız rekabet hükümleri kapsamında da değerlendirilir.
4. Yanıltıcı Sağlık Ürünü Tanıtımı
Bir influencer, hiçbir bilimsel dayanağı olmayan bir gıda takviyesini “hastalıklara kesin çözüm” olarak tanıtır. Bu durumda hem reklam hukuku hem de sağlık mevzuatı ihlali gündeme gelir. İlgili ürünün satışının durdurulmasına ve para cezasına hükmedilebilir. Ayrıca, tüketicilerin zarar görmesi halinde tazminat sorumluluğu doğar.
Influencer Paylaşımlarında Telif Hakkı Ve Reklam Hukuku Ihlalleri
6. Telif Hakkı İddialarında İzlenen Prosedür
Sosyal medyada telif hakkı ihlali tespit eden hak sahipleri, belirli bir usul izleyerek haklarını koruyabilir. İlk aşamada hızlı müdahale, hem ihlalin devamını engellemek hem de delilleri kaybetmemek açısından büyük önem taşır.
- Delil Tespiti: İhlale konu paylaşımın ekran görüntüsü alınmalı, mümkünse noter aracılığıyla delil tespiti yapılmalıdır.
- Platform Başvurusu: Instagram, TikTok, YouTube gibi sosyal medya platformlarında telif hakkı ihlali bildirimi yapılabilir. Platformlar genellikle içeriği kısa sürede kaldırır.
- İhtarname Gönderilmesi: İhlali gerçekleştiren kişiye noter aracılığıyla ihtarname gönderilerek kullanımın durdurulması ve içeriklerin kaldırılması talep edilir.
- Hukuk Davaları: FSEK kapsamında maddi ve manevi tazminat davası açılabilir.
- Ceza Yolu: Cumhuriyet Savcılığı’na başvuru yapılarak FSEK m. 71 kapsamında ceza soruşturması talep edilebilir.
Bu aşamalar, eser sahibinin mali ve manevi haklarının korunmasını sağlar. Özellikle ticari amaç güdülen ihlallerde yüksek tazminat talepleri gündeme gelebilir.
7. Reklam Hukuku İddialarında İzlenen Prosedür
Influencerların yaptığı reklamların hukuka aykırı veya yanıltıcı olması halinde, tüketiciler ve kurumlar çeşitli yollara başvurabilir. Bu başvurular idari, hukuki ve cezai süreçleri kapsar.
- Reklam Kurulu Başvurusu: Ticaret Bakanlığı’na bağlı Reklam Kurulu’na şikâyet dilekçesi verilerek reklamın durdurulması ve idari para cezası talep edilebilir.
- Tüketici Hakem Heyeti / Mahkemeleri: Yanıltıcı reklam nedeniyle zarar gören tüketiciler, bedel iadesi veya tazminat talebiyle başvuru yapabilir.
- İhtarname: Influencer veya reklam veren şirkete ihtarname gönderilerek yanıltıcı reklamın kaldırılması talep edilebilir.
- Ceza Hukuku Boyutu: Bazı durumlarda (örneğin sağlık ürünlerinin yanıltıcı tanıtımı) Türk Ceza Kanunu hükümleri uyarınca suç duyurusu yapılabilir.
Reklam hukuku ihlallerinde idari yaptırımların hızlı sonuç verdiği göz önünde bulundurulmalı, özellikle gizli reklam ve çocuklara yönelik aldatıcı içeriklerde Reklam Kurulu süreci öncelikli olarak işletilmelidir.
8. Yaptırımlar
| İhlal Türü | Yaptırım |
|---|---|
| Telif hakkı ihlali (FSEK m.71) | 1–5 yıl hapis veya adli para cezası + tazminat |
| Gizli reklam yapılması | Reklam Kurulu tarafından idari para cezası + reklamın durdurulması |
| Marka hakkı ihlali | Haksız rekabet davası + marka sahibinin tazminat talebi |
| Yanıltıcı sağlık ürünü tanıtımı | Ürünün toplatılması + idari para cezası + tazminat |
9. Karşılaştırmalı Hukuk
ABD’de Federal Trade Commission (FTC), influencer reklamları için ayrıntılı kurallar belirlemiştir. FTC rehberlerine göre, bir içerik üreticisi reklam karşılığında ürün tanıtıyorsa, bunu açıkça belirtmek zorundadır. İngiltere’de Advertising Standards Authority (ASA), benzer şekilde influencer reklamlarını sıkı şekilde denetlemektedir. Avrupa Birliği ise Dijital Hizmetler Yasası ile sosyal medya reklamlarını daha şeffaf hale getirmeyi amaçlamaktadır.
Türk hukukunda da Reklam Kurulu benzer bir yaklaşım benimsemekte, ancak uygulamada denetimlerin yeterince yaygın olmadığı eleştirilmektedir.
10. Bilişim Avukatları ve Hukuk Uygulayıcıları İçin Öneriler
Influencer paylaşımlarında telif ve reklam hukuku ihlalleri, bilişim hukuku avukatları tarafından da yakından takip etmesi gereken alanlardır. Avukatların şu hususlara dikkat etmesi önemlidir:
- Telif ihlali şüphesi olan içeriklerde hızlı delil tespiti yapılması,
- Platformların şikâyet mekanizmalarının eşzamanlı işletilmesi,
- Marka sahipleri için haksız rekabet davası açılması,
- Reklam Kurulu başvurularının etkin şekilde yapılması,
- Sözleşme hazırlanırken telif hakkı devri, süre ve kapsamın netleştirilmesi,
- Uluslararası gelişmelerin takip edilerek müvekkil lehine savunma stratejisi geliştirilmesi.
Influencer paylaşımlarında telif ve reklam hukuku, sosyal medya çağının en tartışmalı konularından biridir. Bu paylaşımlar yalnızca kişisel görüş değil, çoğu zaman ticari faaliyet niteliğindedir. Bu nedenle telif hakkı ihlalleri, gizli reklam uygulamaları ve marka hakkı sorunları sıkça gündeme gelmektedir. Türk hukukunda mevcut mevzuat bu alanı kapsamakla birlikte, uygulamada daha sıkı denetimlere ve bilinçlenmeye ihtiyaç vardır.
