Telif Hakkının Hukuki Çerçevesi
Sosyal medyadaki içeriklerin korunmasında temel dayanak, 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu (FSEK)’tir. Kanunun 1/B maddesinde eser tanımı şu şekilde yapılmıştır:
“Sahibinin hususiyetini taşıyan ve ilim ve edebiyat, musiki, güzel sanatlar veya sinema eserleri olarak sayılan her nevi fikir ve sanat mahsulleri eser sayılır.”
Buna göre, bir sosyal medya paylaşımının eser kabul edilebilmesi için özgünlük ve somutlaşmışlık kriterlerini taşıması gerekir. Yani paylaşım sahibinin kişisel yaratıcılığını yansıtmalı ve belirli bir form kazanmış olmalıdır.
Sosyal Medya İçerikleri Eser Sayılır mı?
Öğretide, sosyal medya içeriklerinin eser niteliği taşıyıp taşımadığı tartışmalıdır:
- Görsel Paylaşımlar: Fotoğraf, grafik, illüstrasyon ve videolar genellikle eser niteliği taşır. Ancak, sıradan ve özgünlükten yoksun görseller eser olarak kabul edilmeyebilir.
- Metin Paylaşımları: Tweetler, Facebook gönderileri veya blog yazıları; edebi eser kategorisinde korunabilir. Ancak günlük hayatı anlatan sıradan ifadeler eser sayılmaz.
- Kısa Videolar (Reels, TikTok): Kurgusal veya yaratıcı unsurlar barındıran kısa videolar sinema eseri kapsamında korunabilir.
- Paylaşılan Haberler veya Bilgilendirmeler: Basit bilgi aktarımı eser değildir, ancak haber fotoğrafları veya özel haber metinleri korunabilir.
Doktrindeki Tartışmalar
Akademik yazında, sosyal medya paylaşımlarının telif hakkı konusunda üç temel görüş öne çıkmaktadır:
- Geniş Koruma Görüşü: Sosyal medyadaki tüm paylaşımların eser kabul edilmesi gerektiğini savunur. Kullanıcıların yaratıcılıklarının küçümsenmemesi ve dijital çağda fikri mülkiyetin geniş yorumlanması gerektiği ileri sürülür.
- Denge Görüşü: Yalnızca özgünlük unsuru barındıran paylaşımların eser kabul edilmesi gerektiğini savunur. Bu görüş, hukuk güvenliğini sağlamak ve sıradan paylaşımları dava konusu yapmamak amacıyla tercih edilmektedir.
- Dar Koruma Görüşü: Sosyal medya paylaşımlarının çoğunun eser sayılmaması gerektiğini ileri sürer. Çünkü bu paylaşımların genellikle kısa ömürlü, anlık ve basit nitelikte olduğu savunulur.
Hak Sahipliği ve Platform Sözleşmeleri
Sosyal medyada içerik yükleyen kişi, kural olarak eser sahibidir. Ancak kullanıcı, platformun hizmet koşullarını kabul etmekle birlikte, belirli lisans haklarını da platforma tanır. Örneğin Instagram’ın kullanım koşullarında, kullanıcıların içerikleri üzerinde platforma “küresel, devredilebilir, alt lisanslanabilir” bir lisans verdiği açıkça yazılıdır. Bu durum, doktrinde “lisans–telif çatışması” olarak tartışılmaktadır.
Buna göre, eser sahibi sosyal medyaya içerik yüklediğinde telif haklarını kaybetmez, fakat platform bu içerikleri saklama ve dağıtma hakkına sahip olur. Bu, eser sahibinin üçüncü kişilere karşı ileri süreceği haklarını ortadan kaldırmaz.
Sosyal Medyada Telif Hakkı İhlalleri
İhlal en sık şu şekilde gerçekleşmektedir:
- Bir fotoğrafın veya videonun izinsiz alınarak başka bir hesapta paylaşılması,
- Eser sahibinin adının belirtilmemesi,
- Paylaşılan içerik üzerinde izinsiz değişiklik yapılması,
- Ticari amaçla (reklam, ürün tanıtımı) kullanılması.
FSEK ve Cezai Yaptırımlar
FSEK m. 71 telif hakkı ihlallerinde uygulanacak cezaları şu şekilde düzenlemiştir:
“Bir eseri, icrayı veya fonogramı hak sahibinin yazılı izni olmaksızın işleyen, çoğaltan, yayan veya umuma ileten kişi hakkında bir yıldan beş yıla kadar hapis veya adlî para cezasına hükmolunur.”
Sosyal Medya Paylaşımlarının Telif Hakkı Ihlallerine Uygulanan Cezalar
Somut Örnekler
1. Fotoğrafın İzinsiz Kullanımı
Profesyonel bir fotoğrafçı, çektiği manzara fotoğrafını Instagram’da paylaşıyor. Bir turizm acentesi, bu fotoğrafı sahibinden izin almadan kendi reklam broşürlerinde kullanıyor. Fotoğrafçı, hem sosyal medyada hem de basılı materyallerde eserinin izinsiz çoğaltıldığını fark ediyor. Bu durumda fotoğrafçı, öncelikle ihtarname göndererek kullanımın durdurulmasını talep edebilir. Ardından hem maddi tazminat hem de manevi tazminat davası açma hakkına sahiptir. Ayrıca, ceza hukuku kapsamında şikâyet yoluna da gidebilir.
2. Videonun TikTok’ta İzinsiz Paylaşılması
Bir içerik üretici, YouTube kanalında özgün bir belgesel video hazırlıyor. Başka bir kullanıcı bu videoyu indirip TikTok hesabında kendi üretimiymiş gibi paylaşıyor. Üstelik videonun üzerine kendi logosunu da ekliyor. Bu durumda eser sahibinin mali hakları (çoğaltma, umuma iletim) ve manevi hakları (adının belirtilmesi) ihlal edilmiştir. Eser sahibi, platforma şikâyette bulunarak içeriğin kaldırılmasını sağlayabilir ve ayrıca tazminat davası açabilir.
3. Paylaşımın Ticari Amaçla Kullanımı
Bir grafik tasarımcı, hazırladığı logo tasarımını portföyünü göstermek amacıyla sosyal medya hesabında paylaşıyor. Bir şirket, bu logoyu tasarımcıdan izin almaksızın kendi markasında kullanmaya başlıyor. Burada yalnızca telif hakkı ihlali değil, aynı zamanda haksız rekabet de söz konusudur. Tasarımcı, hem FSEK kapsamında dava açabilir hem de Türk Ticaret Kanunu’nun haksız rekabet hükümlerine dayanarak şirketi sorumlu tutabilir.
4. Haberin Kaynak Gösterilmeden Paylaşılması
Bir gazeteci, özel bir haber araştırmasını kendi sosyal medya hesabında yayımlıyor. Başka bir haber sitesi, bu içeriği kaynağı belirtmeden kopyalayıp kendi sitesinde yayımlıyor. Bu durumda, haberin özgün niteliği varsa eser sayılır ve sahibinin hakları korunur. Gazeteci, manevi haklarının ihlal edildiğini ileri sürerek hem içerik kaldırımı hem de tazminat talebinde bulunabilir.
Telif Hakkı İhlali Cezaları
| İhlal Türü | Cezası |
|---|---|
| Eseri izinsiz paylaşma / çoğaltma | 1–5 yıl hapis veya adli para cezası (FSEK m.71) |
| Eser sahibinin adını belirtmeme | Manevi tazminat |
| Ticari amaçla izinsiz kullanım | Yüksek tazminat + hapis cezası |
Karşılaştırmalı Hukukta Sosyal Medya Paylaşımları
Avrupa Birliği Telif Hakları Direktifi (DSM Directive), sosyal medya içeriklerinin de korunması gerektiğini açıkça ortaya koymuştur. ABD’de ise “fair use” (adil kullanım) doktrini çerçevesinde bazı paylaşımların telif hakkı ihlali oluşturmadığı kabul edilmektedir. Türk hukukunda ise bu tür istisnalar oldukça sınırlıdır ve daha katı bir yaklaşım benimsenmektedir.
Fair Use hakkında detaylı bilgi: https://www.copyright.gov/fair-use/
Sosyal medya paylaşımlarının telif hakkı, modern iletişimin en önemli sorunlarından biridir. Paylaşılan içerikler eser niteliği taşıdığı sürece FSEK kapsamında korunur. Kullanıcıların platform sözleşmeleri ile devrettikleri lisans hakları, telif haklarını ortadan kaldırmaz. İhlal halinde hukuki ve cezai başvuru yolları mevcuttur. Somut örnekler, sosyal medyada en sık yaşanan ihlallerin fotoğraf, video ve yazılı içerikler üzerinde gerçekleştiğini göstermektedir.
Bilişim Avukatları İçin Öneriler
Sosyal medyada telif hakkı ihlalleriyle ilgili davalar, ceza avukatlarının uzmanlık alanına girmektedir. Avukatların şu noktalara dikkat etmesi önemlidir:
- Müvekkilin paylaşımının gerçekten eser niteliği taşıyıp taşımadığını belirlemek,
- Platform sözleşmelerinin sınırlarını iyi analiz etmek,
- Öncelikle platform şikâyeti yolunu hızlı bir çözüm olarak işletmek,
- İhlalin ticari boyutu varsa, yüksek tazminat taleplerini gündeme getirmek,
- Ceza hukukuna ilişkin şikâyet süreçlerini doğru yürütmek,
- Uluslararası düzenlemeleri (AB, ABD) takip ederek müvekkil lehine yorum geliştirmek.
Bu noktalar dikkate alındığında, ceza avukatları sosyal medya çağında müvekkillerinin haklarını etkin biçimde koruyabilir.
