Görevi kötüye kullanma suçu, Türk Ceza Kanunu’nun 257. maddesinde düzenlenen ve uygulamada en çok karşılaşılan memur suçlarından biridir. Bu suç, yalnızca bireysel mağduriyetleri değil, aynı zamanda kamu düzenini, kamu idaresine duyulan güveni ve devletin tarafsızlığını doğrudan ilgilendirir. Yargıtay’ın içtihatları ve doktrinsel tartışmalar ışığında, TCK m. 257’nin kapsamı, sınırları ve uygulama sorunları bu yazıda kapsamlı şekilde incelenecektir.
Kanuni Düzenleme
TCK m. 257:
(1) Kanunda ayrıca suç olarak tanımlanan haller dışında, görevin gereklerine aykırı hareket eden kamu görevlisi, üç aydan iki yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır.(2) Kanunda ayrıca suç olarak tanımlanan haller dışında, görevin gereklerini yapmakta ihmal veya gecikme gösteren kamu görevlisi, üç aydan bir yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır.
(3) Bu suçtan dolayı verilecek ceza, görevin kötüye kullanılması suretiyle kişilerin mağduriyetine veya kamunun zararına neden olunması ya da kişilere haksız bir kazanç sağlanması hâlinde, altı aydan üç yıla kadar hapis cezasıdır.
Suçun Hukuki Konusu
TCK m. 257 ile korunan hukuki değer, kamu idaresinin dürüst, tarafsız ve etkin işleyişidir. Kamu görevlilerinin görevlerini hukuk çerçevesinde yerine getirmeleri toplumun devlete duyduğu güveni doğrudan etkiler. Bu nedenle görevi kötüye kullanma, yalnızca bireysel menfaat ihlali değil, aynı zamanda kamu güvenine karşı işlenen bir suç olarak kabul edilir.
Suçun Unsurları
- Fail: Sadece kamu görevlisi olabilir. Kamu görevlisi tanımı TCK m. 6/1-c’de yapılmıştır.
- Mağdur: Kamu idaresi ve toplum.
- Fiil: Görevin gereklerine aykırı hareket (icrai davranış) veya görevin gereklerini yapmamak/ihmal.
- Kast: Doğrudan kast aranır. Taksirle işlenemez.
- Hukuka Aykırılık: Kanunda ayrıca suç olarak tanımlanmayan fiillerde uygulanır.
İcrai ve İhmali Davranış Ayrımı
257/1 kamu görevlisinin görevini yanlış veya hukuka aykırı şekilde yapmasını; 257/2 ise görevin yapılmaması veya geciktirilmesini kapsar. Yargıtay uygulamasında, basit gecikmelerin suç oluşturmadığı, ancak kişilerin mağduriyetine veya kamu zararına yol açan ihmallerin suç kapsamına girdiği kabul edilmektedir.
Suçun Tamamlayıcı Norm Niteliği
Doktrinde TCK 257’nin “tamamlayıcı norm” olduğu kabul edilir. Yani, kamu görevlisinin eylemi zimmet, irtikap, rüşvet gibi özel suçlardan birini oluşturuyorsa, TCK 257 değil, ilgili özel hüküm uygulanır. Ancak eylem başka bir suç tipine girmiyorsa, genel güvenlik normu olan m. 257 devreye girer.
Görevi Kötüye Kullanma Suçunun Cezası
| Fiil | Ceza |
|---|---|
| Görevin gereklerine aykırı hareket (icrai davranış) | 3 ay – 2 yıl hapis |
| Görevi ihmal veya geciktirme | 3 ay – 1 yıl hapis |
| Mağduriyet, kamu zararı veya haksız kazanç sağlama | 6 ay – 3 yıl hapis |
Görevi Kötüye Kullanma ile Benzer Suçların Karşılaştırılması
- Zimmet (TCK 247): Kamu görevlisinin malı kendisine mal etmesi söz konusudur. Görevi kötüye kullanmada ise doğrudan mal edinme yoktur.
- İrtikap (TCK 250): Kamu görevlisinin kişiyi zor durumda bırakıp menfaat sağlamasıdır. Görevi kötüye kullanmada böyle bir baskı şart değildir.
- Rüşvet (TCK 252): İki taraflı menfaat anlaşmasına dayanır. Görevi kötüye kullanmada karşılıklı menfaat yoktur.
Pratikte sıkça karıştırılan güveni kötüye kullanma suçunun ise bu suç ile hiçbir alakası yoktur. Aynı şekilde TCK m. 158/1-e’de düzenlenen kamu kurum ve kuruluşları zararına dolandırıcılık suçu ile de karıştırmamak gerekir. Görevi kötüye kullanma suçu ancak ve ancak kamu görevlileri tarafından işlenebilir. Diğer suçlar ise herkes tarafından işlenebilir.
Görevi Kötüye Kullanma Suçu Yargıtay Kararları
1. Yargıtay Ceza Genel Kurulu, 2019/419 E., 2021/98 K.
Belediye görevlilerinin imar ruhsatı vermemek suretiyle vatandaşı mağdur etmesi olayında, kamu zararına yol açıldığı gerekçesiyle TCK 257’nin 3. fıkrası uygulanmıştır. CGK, “sıradan gecikmeler suç oluşturmaz, fakat mağduriyet yaratırsa ihmal suretiyle görevi kötüye kullanma oluşur” demiştir.
2. Yargıtay 5. Ceza Dairesi, 2020/1857 E., 2021/2129 K.
Acil serviste hastanın tedavisini geciktiren sağlık çalışanı hakkında TCK 257/2’den hüküm kurulmuştur. Yargıtay, “gecikmenin hastanın sağlığı üzerinde olumsuz etkiler doğurduğu için suç oluşmuştur” şeklinde gerekçe sunmuştur.
3. Yargıtay 5. Ceza Dairesi, 2018/4231 E., 2020/1193 K.
Tapu memurunun, görevini kötüye kullanarak belirli kişilere usulsüz işlem yapması ve bu yolla haksız kazanç sağlanması m. 257/3 kapsamında değerlendirilmiştir.
4. Yargıtay 5. Ceza Dairesi, 2016/3871 E., 2018/4559 K.
Vergi dairesi çalışanının mükellefin başvurusunu kasten işlememesi ve kamu zararına yol açması durumunda mahkûmiyet verilmiştir. Kararda, kamu zararının somutlaştırılması gerektiği vurgulanmıştır.
5. Yargıtay Ceza Genel Kurulu, 2013/1383 E., 2015/77 K.
Kamu görevlisinin ihmali davranışının basit dikkatsizlik değil, mağduriyet doğuran bilinçli bir savsama olması halinde suçun oluştuğu belirtilmiştir.
Disiplin Hukuku ile İlişkisi
Görevi kötüye kullanma çoğu kez disiplin hukukuyla iç içe geçer. Aynı eylem hem disiplin suçu hem de ceza suçu olabilir. Örneğin, bir memurun evrakı süresinde işleme koymaması disiplin yönünden “gecikme” olarak değerlendirilirken, eğer bu davranış kişilerin mağduriyetine yol açarsa TCK 257 devreye girer. Yargıtay, disiplin yaptırımı uygulanmış olmasının ceza yargılamasına engel olmadığını vurgulamaktadır.
Görevi Kötüye Kullanma Suçunun Uygulamadaki Sorunları
- Kamu zararının tanımı: Sayıştay raporları ve mali incelemelerle somutlaştırılmadıkça ceza sorumluluğu doğmamalıdır.
- İhmalin sınırları: Basit gecikme ile suç arasındaki çizgi Yargıtay tarafından “mağduriyet yaratma” ölçütü ile çizilmiştir.
- Görev tanımı: Kamu görevlisinin görev tanımının net olmaması hâlinde, keyfi geniş yorumla ceza verilmesi sorunu vardır.
Güncel Örnekler
Basına yansıyan birçok olayda, belediye görevlilerinin ruhsat vermemesi, sağlık alanında ihmaller, imar dosyalarının kasten bekletilmesi ve tapu işlemlerinde usulsüzlükler nedeniyle kamu görevlileri hakkında TCK 257’den soruşturma açılmıştır. Örneğin 2022’de bir belediyede imar ruhsatı vermeyi geciktiren memurlar hakkında hem disiplin soruşturması hem de ceza davası açılmış, kamu zararının hesaplanmasında ciddi tartışmalar yaşanmıştır.
Ceza Avukatlarına Öneriler
Görevi kötüye kullanma suçları, ceza avukatları açısından stratejik dosyalardır. Savunmanın merkezinde, müvekkilin fiilinin gerçekten TCK 257 kapsamında suç oluşturup oluşturmadığı sorusu yer almalıdır. Çünkü uygulamada pek çok dosya, disiplin ihlali olmasına rağmen ceza sorumluluğu gibi değerlendirilmektedir.
Avukatlar, öncelikle müvekkilin görev tanımını ve yükümlülüklerini ortaya koymalıdır. Görevin gereklerine aykırılığın hangi noktada başladığı net olarak belirlenmelidir. Özellikle belediyeler, tapu müdürlükleri ve sağlık kuruluşlarında görev tanımlarının muğlak olması, ceza yargılamasında keyfi değerlendirmelere yol açabilmektedir. Bu nedenle savunmada “görev tanımının belirsizliği” vurgusu yapılmalıdır.
Kamu zararının hesaplanması, savunmanın en önemli noktalarındandır. Kamu zararı varsayıma dayalı olarak kabul edilemez. Sayıştay raporları, bilirkişi incelemeleri ve mali veriler savunmada mutlaka kullanılmalıdır. Kamu zararının somutlaştırılmadığı hallerde suçun unsurları oluşmamış demektir.
Kast unsuru da savunmanın temelidir. Yargıtay’ın birçok kararında vurguladığı üzere, basit gecikmeler veya dikkatsizlikler suç oluşturmaz. Müvekkilin davranışı kast unsuru taşımıyorsa beraat talep edilmelidir.
Avukatlar ayrıca, soruşturma aşamasında bilirkişi incelemesi talep etmelidir. Özellikle teknik dosyalarda, bilirkişinin raporu suçun unsurlarının oluşmadığını ortaya koyabilir. Örneğin bir tapu memurunun işlem geciktirmesi basit iş yoğunluğundan kaynaklanıyorsa, suç değil disiplin ihlali söz konusudur.
Son olarak, ölçülülük ilkesine dikkat çekilmelidir. Ceza verilse dahi, alt sınırdan ceza ve hükmün açıklanmasının geri bırakılması (HAGB) talep edilerek müvekkil lehine sonuç alınabilir.
Görevi kötüye kullanma suçu, kamu görevlilerinin en sık karşılaştığı suç tiplerinden biridir. TCK m. 257, hem icrai hem de ihmali davranışları kapsamakta; kamu zararını, mağduriyet yaratmayı ve haksız kazanç sağlamayı suçun ağırlaştırıcı unsurları arasında saymaktadır. Yargıtay içtihatları, suçun sınırlarını belirlemekte; basit ihmallerin değil, somut mağduriyet yaratan davranışların suç oluşturduğunu ortaya koymaktadır. Ceza avukatlarının ise bu ayrımları gözeterek savunma stratejilerini şekillendirmeleri, adil yargılanma açısından kritik öneme sahiptir.
Av. Ramazan Sertan Safsöz
