Her ne kadar halk dilinde yürütmenin durdurulması davası ya da yürütmeyi durdurma davası tabirleri sıkça kullanılıyor olsa da bu tanım hukuken isabetli değildir. Yürütmenin durdurulması kurumu, idari yargıda açılan iptal davası içinde istenebilen, dava sonuçlanıncaya dek işlemin uygulanmasını askıya alan geçici hukuki koruma tedbiridir. Dolayısıyla “dava” değil, yürütmenin durdurulması istemi söz konusudur. Bir başka anlatımla, yargılama süresince uygulanan bir tedbirdir. Kullanımda çoğu zaman YD olarak kısaltıldığı için biz de yazımızda sık sık YD kısaltmasını kullanacağız.

İçindekiler

1) Yürütmenin Durdurulmasının Yasal Dayanağı

Kurumsal köken Anayasa m.125/5’e dayanır; ayrıntılı düzenleme ise İYUK m.27’dedir. Kanun tasviri kuralı, istisnaları ve usulü açık biçimde ortaya koyar.

1.1. İYUK m.27’nin çekirdeği (özet metin)

İYUK m.27/2: İdari işlemin uygulanması hâlinde telafisi güç veya imkânsız zarar doğması ve işlemin açıkça hukuka aykırı olması birlikte gerçekleşirse, mahkeme gerekçeli olarak yürütmenin durdurulmasına karar verebilir.

Kaide olarak ilgili İdarenin savunması alındıktan sonra karar verilir; ancak uygulanmakla etkisi tükenecek işlemlerde savunma beklenmeksizin de (sonradan yeniden değerlendirmek üzere) durdurma mümkündür.

Kamu görevlilerinin atama, nakil, görev–unvan değişikliği ve geçici/sürekli görevlendirme işlemleri “uygulanmakla etkisi tükenecek” sayılmaz. Yürütmenin durdurulması (YD) kararı verilmesi için başkaca unsurların da etkili olması gerekir.

Bu çerçevede yürütmenin durdurulması, yargısal denetimi etkin kılan, hak kayıplarını önleyen ve kuvvetler ayrılığını pratikte işlevsel kılan bir güvence mekanizmasıdır.

2) Yürütmenin Durdurulması İsteminin Kabul Şartları

2.1. Açık hukuka aykırılık

İşlemin hukuka aykırılığı, ilk bakışta ciddi tereddüt bırakmayacak açıklıkta olmalıdır. Yetki–şekil–sebep–konu–amaç unsurlarından birindeki belirgin sakatlık (ör. açık norm çatışması, yetkisiz merci, usule bariz aykırılık) somutlaştırılarak dilekçede gösterilmelidir.

2.2. Telafisi güç veya imkânsız zarar

Sadece “zarar ihtimali” değil, bu zararın adil yargılanma etkisini boşaltacak ağırlıkta ve geri döndürülmesi güç bir risk oluşturması aranır: yıkım/imar uygulamasıyla fizikî tahribat, eğitim–meslek hayatına kalıcı etki, yaşam/sağlık/çevre üzerinde geri dönülmez sonuçlar gibi.

3) “Savunma Kuralı” ve İstisnası: Uygulanmakla Etkisi Tükenecek İşlemler

Normalde mahkeme, idarenin savunmasını aldıktan sonra karar verir. Ancak uygulanmakla etkisi tükenecek işlemlerde (ör. geri dönüşü olmayan yıkım, sınavın ertesi gün icrası gibi), savunma beklenmeden şimdilik durdurma kararı verilebilir; savunmadan sonra dosya yeniden ele alınır. Kanun koyucu ayrıca, kamu görevlilerine ilişkin atama/nakil/görevlendirme işlemlerini bu istisna kapsamı dışında bırakmıştır (bu dosyalarda savunmasız YD yoktur).

4) Teminat, İtiraz, Süre ve Yazım

Teminat: Kural olarak YD kararları teminat karşılığı verilir; ancak durumun gereklerine göre teminat aranmayabilir. İdareden ve adli yardımdan yararlananlardan teminat alınmaz.
İtiraz: YD kararlarına karşı tek defa itiraz yolu açıktır. İlk derece idare–vergi mahkemesi ve tek hâkim kararlarında merci Bölge İdare Mahkemesi (BİM)’dir; BİM kararlarına karşı en yakın BİM; Danıştay dairesi kararlarında ise konusuna göre İdari/Vergi Dava Daireleri Kurulları (İDDK/VDDK) itiraz merciidir. Yürütmenin durdurulması kararlarına karşı itiraz süresi 7 gündür; itiraz üzerine verilen karar kesindir.
Yazım ve Öncelik: YD kararları 15 gün içinde yazılır–imzalanır; YD kararı verilmiş dosyalar öncelikle incelenir.
İkinci kez başvuru yasağı: Aynı sebeplere dayanarak ikinci kez YD istenemez.

4.1. “İvedi yargılama usulü”nde itiraz kapalıdır

Bazı dosyalarda (ör. belli ihale/altyapı vb. uyuşmazlıkları) uygulanan ivedi yargılama usulünde YD’ye itiraz edilemez; bu, hız–etkinlik amaçlı özel bir istisnadır.

5) Vergi Uyuşmazlıkları: “Tahsilin Kendiliğinden Durması” ve Güncel Noktalar

Vergi mahkemelerinde dava açılması, kural olarak dava konusu edilen kısmın tahsilini kendiliğinden durdurur. Bunun dışındaki işlemlerde (ihtirazî kayıt vb.) YD istenebilir. Teminat ve otomatik durma ilişkisi, vergiye özgü mevzuatla birlikte okunur; yakın tarihte teminat yönünden bazı sınırlamalar iptal edilmiştir.

6) Yürütmenin Durdurulması Hakkında Mahkeme Kararları

6.1. “Savunmasız YD” ve eğitim–kariyer etkisi

Danıştay 8. Daire’nin bir kararında (dosya akışında İDDK’nın YD itirazını kabul edip yürütmeyi durdurduğu olay), YÖK Yürütme Kurulu’nun lisansüstü sürelerin hesaplanmasına ilişkin işlemi üst normla çeliştiği için askıya alınmış; araştırma görevlilerinin statülerine doğrudan etkisi, telafisi güç zarar boyutunda değerlendirilmiştir. Bu dosya, “norm çatışması + ağır hak etkisi” kombinasyonunun YD için nasıl güçlü bir çerçeve sunduğunu gösterir.

6.2. İmar–yıkım, çevre ve sınav işlemleri

İmar yıkım kararlarında fizikî müdahale geri dönüşsüz sonuçlar doğurur; bu nedenle çoğu dosyada “uygulanmakla etkisi tükenecek” analizi öne çıkar. Aynı şekilde geniş katılımlı merkezi sınavların zamanı, telafisi güç zarar analizinde belirleyici olabilir. Bu dosyalarda dilekçede zaman–mekân–risk üçlüsünü belgeleme kritik önemdedir.

7) Yürütmenin Durdurulmasının İhtiyatî Tedbirden Farkı

İhtiyatî tedbir (HMK 389 vd.) adli yargıya özgü genel koruma yoludur; yürütmenin durdurulması ise idari yargıya özgü ve idari işlemin yürütülmesine yöneliktir. YD, iptal davasına sıkı sıkıya bağlıdır; tek başına “yürütmenin durdurulması davası” açılamaz. İhtiyatî tedbirde teminat daha baskın bir kurum iken YD’de teminat duruma göre aranır.

Yürütmenin durdurulması isteminde bulunulabilecek bazı idari iptal davası örneklerine ilişkin yazılarımızı da okuyabilirsiniz:

8) Uygulama: Dilekçe Mimarisini Nasıl Kurmalı?

Esas–tedbir ayrımı: İptal gerekçelerini özlü ama unsur–unsur (yetki/şekil/amaç vb.) ve kanıta dayalı yazın; YD bölümünde iki ayaklı testi (açık aykırılık + telafisi güç zarar) somut delil ve zaman baskısı ile ilişkilendirin.
Somut zarar anlatısı: Fotoğraf/rapor/zaman çizelgesi, sınav–yerleştirme takvimi, ihale–ifraz–tahsis tarihleri vb. ile geri dönülmezlik riskini görselleştirin.
Normlar hiyerarşisi: Yönetmelik–genelge–kurul kararının kanunla çatışmasını açık hüküm alıntılarıyla gösterin.
Teminat argümanı: Ekonomik-sosyal durum, kamu yararı–birey yararı dengesi, adli yardım koşulları; bu verilerle “teminat aranmasın” talebini destekleyin.

Yürütmenin Durdurulması Olarak Tabir Edilen Hukuki Tedbirin Mahiyeti

9) Kısa “Süre–Yol–İstisna” Tablosu

Konu	Temel Kural	İstisna/Not
Kabul şartı	Açık hukuka aykırılık + telafisi güç/İmkânsız zarar (birlikte)	Gerekçeli karar zorunlu
Savunma	Esas kural: Savunma alındıktan sonra	Uygulanmakla etkisi tükenecek işlemde savunmasız geçici YD → savunma sonrası yeniden değerlendirme
Kamu görevlisi işlemleri	Atama–nakil–görev/unvan–geçici/sürekli görevlendirme	Uygulanmakla etkisi tükenecek sayılmaz → savunmasız YD verilmez
İtiraz	7 gün; bir defa	İdare/vergi mah.: BİM; BİM kararında en yakın BİM; Danıştay dairesi kararında İDDK/VDDK; kararlar kesin
Teminat	Kural olarak aranır	Duruma göre aranmayabilir; idare/adli yardımda teminat yok
Vergi davaları	Dava, dava konusu kısmın tahsilini kendiliğinden durdurur	İhtirazî kayıt ve bazı hallerde YD ayrıca istenir; güncel AYM iptalleri dikkate alınmalı
Yazım–Öncelik	YD kararı 15 gün içinde yazılır–imzalanır	YD verilmiş dosya öncelikli işlenir
İkinci başvuru	…	Aynı sebeple ikinci kez YD istenemez
İvedi usul	Hızlandırılmış yargılama	YD’ye itiraz edilemez

10) Yürütmenin Durdurulması Davası Dilekçe Örneği

Bu taslak, her olayda somutlaştırma ve belge ekleriyle zenginleştirilmelidir.

… İDARE MAHKEMESİ BAŞKANLIĞI’NA

Davacı: [Ad Soyad] — Vekili: [Av. …]
Davalı İdare: [… ]

Konu: … tarih ve … sayılı işlemin iptali ile yürütmenin durdurulması talebimizdir.

Olay ve Hukuki Nedenler:
(1) İşlem, açık hukuka aykırıdır: [Norm çatışması/Yetkisizlik/Usul aykırılıkları → somut maddeler ve belge referansları]
(2) Telafisi güç zarar riski gerçektir: [Zaman baskısı, fiziki/mesleki/akademik sonuçlar; fotoğraf, takvim, rapor, uzman görüşü]
(3) [Gerekiyorsa] Uygulanmakla etkisi tükenecek nitelik mevcut → Savunma beklenmeksizin YD istenir; savunma sonrası yeniden değerlendirme talebi.
(4) Teminat: Ekonomik–sosyal durum/Adli yardım; kamu yararı–birey yararı dengesi gereği teminat aranmasın.

Hukuki Dayanak: Anayasa m.125; İYUK m.27, m.28; ilgili özel mevzuat ve içtihatlar.

Sonuç ve İstem: Öncelikle ve ivedilikle YD; esasa ilişkin iptal.

Yürütmenin durdurulması davası denilen başvuru, gerçekte iptal davası içinde işleyen, iki şartlı ve istisnaları olan güçlü bir geçici koruma aracıdır. Savunma kuralı, “uygulanmakla etkisi tükenecek” istisnası, teminat, ivedi usulde itiraz yasağı, vergi uyuşmazlıklarındaki özel rejim ve güncel Anayasa Mahkemesi iptalleri birlikte düşünüldüğünde; başarı, somut delil ve doğru hukuki çerçeve ile mümkündür.

Av. Ramazan Sertan Safsöz

Yürütmenin durdurulması davası