Kamulaştırma kararının iptali davası, idarenin kamu gücünü kullanarak gerçekleştirdiği ya da gerçekleştirmeyi planladığı kamulaştırma işlemlerinin hukuka aykırı olması hâlinde gündeme gelen bir idari dava türüdür. Bu dava, özellikle mülkiyet hakkına yapılan müdahalenin kamu yararından uzak, keyfî ya da yetkisiz şekilde gerçekleştiği durumlarda bireylerin başvurabileceği etkili bir yargı yoludur.
Kamulaştırma Nedir?
Kamulaştırma, özel mülkiyete konu taşınmazların, kamu yararı gerekçesiyle ve bedeli peşin ödenmek suretiyle devlet veya kamu tüzel kişilikleri tarafından devralınmasıdır. Kamulaştırma işlemleri 2942 sayılı Kamulaştırma Kanunu kapsamında düzenlenmiş olup, anayasal düzeyde de mülkiyet hakkının korunmasına dair hükümler içermektedir.
Kamulaştırma, taşınmazın tamamı veya bir kısmı üzerinde gerçekleştirilebilir. Ancak hangi kapsamda olursa olsun, kamulaştırma işlemi yalnızca kamu yararı gerekçesine dayanmalı ve kanunda öngörülen usule uygun yapılmalıdır. Aksi hâlde bu işlem iptale konu edilebilir.
Kamulaştırma İşleminin Hukuki Niteliği
Kamulaştırma işlemi, idare tarafından yapılan bir idari işlemdir. Bu nedenle, diğer idari işlemlerde olduğu gibi yetki, şekil, sebep, konu ve amaç yönlerinden hukuka uygunluk taşımak zorundadır. 1982 Anayasası’nın 125. maddesi uyarınca, idarenin her türlü işlem ve eylemi yargı denetimine tabidir.
Dolayısıyla, kamulaştırma işleminde kamu yararının mevcut olmaması, yetkisiz idare tarafından yapılması, usule aykırılık veya keyfîlik gibi unsurların varlığı hâlinde bu işleme karşı iptal davası açılması mümkündür.
Kamulaştırma İşleminin İptalini Gerektiren Durumlar
- Kamulaştırma işleminin yetkisiz bir idare tarafından gerçekleştirilmiş olması,
- Kamulaştırma kararında kamu yararının bulunmaması,
- Usul hükümlerinin ihlal edilmesi, (örneğin kararın ilan edilmemesi ya da ilgililere tebliğ edilmemesi),
- Kamulaştırma amacının gerçekte başka bir hedefe hizmet etmesi (örneğin rant amacı),
- Kamulaştırılan taşınmazın kamu hizmetine tahsis edilmeyerek özel kişilere devri.
Kamulaştırma Kararının İptali Davası Kimin Tarafından Açılır?
Kamulaştırma işlemine konu taşınmazın malik veya maliklerinden her biri, bu işlemin . Davacı, kamulaştırma işleminin hukuka aykırı olduğunu iddia ederek iptalini talep edebilir. Bu durumda, işlem mahkeme kararıyla ortadan kaldırılabilir.
Yetkili ve Görevli Mahkeme Neresidir?
Kamulaştırma işlemini yapan idareye göre görevli ve yetkili mahkeme belirlenir:
- Bakanlar Kurulu veya Cumhurbaşkanlığı tarafından alınan kamulaştırma kararları için yetkili mahkeme Danıştaydır.
- Belediye, il özel idaresi, üniversite gibi yerel idareler tarafından verilen kamulaştırma kararları için yetkili mahkeme, taşınmazın bulunduğu yerdeki idare mahkemesidir.
Dava Açma Süresi ve Zamanaşımı
Kamulaştırma işleminin iptali davasında dikkat edilmesi gereken en önemli husus, süre sınırıdır. 2942 sayılı Kamulaştırma Kanunu’nun 14. maddesine göre, kamulaştırma kararının tebliğinden itibaren 30 gün içinde dava açılmalıdır. Bu süre hak düşürücü nitelikte olup, süresi içinde açılmayan davalar reddedilir.
İptal Davası Açılmadan Kamulaştırma Bedelinin Alınması
Uygulamada bazı maliklerin kamulaştırma işlemine dava açmaksızın sadece bedel üzerinden anlaşmak istediği görülür. Ancak bedelin tahsil edilmesi, kamulaştırma işlemine rıza anlamına gelir. Bu durumda dava açma hakkı ortadan kalkar. Bu nedenle iptal davası düşünülüyorsa, herhangi bir bedel alınmaması gerekir.
Yargı Yolu ve Hukuki Süreç
Kamulaştırma işleminin iptali davası, idare mahkemelerinde tam yargı davası ile karıştırılmamalıdır. Tam yargı davası, kamulaştırma bedelinin eksik ödenmesi hâlinde açılırken; iptal davası, kamulaştırma işleminin tamamen ortadan kaldırılmasına yöneliktir.
İptal kararı verilmesi durumunda, kamulaştırma işlemi hükümsüz hale gelir ve mülkiyet hakkı malikte kalmaya devam eder. Mahkeme, kamu yararı ilkesinin gözetilmediğine kanaat getirirse işlemin iptaline karar verir.
Kamulaştırma kararının iptali davası, mülkiyet hakkını korumak isteyen malikler için etkili ve gerekli bir yoldur. Hukuka aykırı bir şekilde yapılan kamulaştırma işlemleri, idari yargı denetimine açıktır. Maliklerin, kararın tebliğinden itibaren 30 gün içinde dava açmaları gerekmektedir. Davanın profesyonel şekilde yürütülmesi için idare hukuku alanında uzman bir avukattan destek alınması büyük önem taşır.
