Ayıplı mal tanımı 6502 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanunu 8. Maddesinde yapılmıştır. Buna göre ayıplı mal;

 "Tüketiciye teslimi anında, taraflarca kararlaştırılmış olan örnek ya da modele uygun olmaması ya da objektif olarak sahip olması gereken özellikleri taşımaması nedeniyle sözleşmeye aykırı mallardır”

Tanımdan da anlaşılacağı üzere ayıplı mal; alıcı ve satıcı arasında gerçekleşen sözleşmeye aykırılık dolayısıyla ortaya çıkan bir uyuşmazlık olabilmektedir. Ayrıca; malın muadillerinde olan ve niteliği itibariyle söz konusu malda olması gereken özelliklerin bulunmaması durumunda da ayıplı malın unsurları oluşmaktadır.

Tüketicinin Korunması Hakkında Kanunda ayıplı malın niteliği hakkında herhangi bir ayrım yapılmamıştır. Şöyle ki ayıplı mal; cep telefonu ya da bilgisayar gibi elektronik bir mal olabileceği gibi; beyaz eşya ve otomobil gibi araçlar da ayıplı mala örnek teşkil etmesi mümkündür. Ayrıca arsa, ev, işyerin gibi taşınmaz mallarda ayıplı malın konusuna dâhil olabilmektedir. Ayıp genel olarak; maddi ayıp, ekonomik ayıp ya da hukuki ayıp olarak gerçekleşmektedir. Maddi ayıp çoğunlukla söz konusu malda "fiziksel” bir hasar veya eksiklik olarak gerçekleşmektedir. Ekonomik ayıp ise; malın sözleşmede belirtilen niteliklere uygun olmamasından dolayı beklentilerin karşılanamaması durumunda söz konusu olmaktadır. Hukuki ayıp; alışverişe konu malda nitelik veya fiziksel olarak bir kusur bulunmamasına rağmen hukuki açıdan kullanılmasının mümkün olmadığı durumları ifade etmektedir.

Ayıplı mala ilişkin yukarıda yapılan tanım ve açıklamalardan da anlaşılacağı üzere; ayıplı malın geniş bir kapsamı bulunmaktadır. Bu yazımızda özellikle ayıplı maldan satıcının sorumluluğu, ayıplı mal zamanaşımı süreleri; ayıplı mal tüketici seçimlik hakları ve ayıplı mal davası hakkında bilgiler verilecektir.

Satıcı, alım satım sözleşmesinde belirtilen şekilde malı tüketiciye teslim etmekle yükümlüdür. Dolayısıyla alım satım sözleşmesine aykırı olarak mal tesliminde ayıplı mal söz konusu olmaktadır. Bu nedenle 6502 sayılı yasanın 9/1 maddesinde de belirtildiği üzere; ayıplı maldan satıcının sorumluluğu bulunmaktadır. Satıcının satmak istediği mala ilişkin reklam veya ilanlar alım satım sözleşmesinin bir paçasını oluşturmaktadır. Söz konusu ilan veya reklamda belirtilen durumların alıcı tarafından kabul edilip malı almak istediğini beyan etmesi alım satım sözleşmesi niteliğindendir. Bu nedenle satıcının alışverişe konu mala ait ilan ve reklamlara uygun şekilde malı teslim etmekle yükümlüdür. Aksi durumda ayıplı mal söz konusu olabilmektedir.

Ayıplı Mal Zamanaşımı Süreleri

Ayıplı mal zamanaşımı süreleri aynı kanunun 12. Maddesinde düzenlenmiştir. Satıcı ve alıcı arasında daha uzun bir süre kararlaştırılmamış ise; "Ayıp daha sonra ortaya çıkmış olsa bile, söz konusu malın tüketiciye teslim tarihinde itibaren iki yıllık zamanaşımı süresine tabidir.” Ayıplı mal; konut, iş yeri ya da tatil amaçlı bir taşınmaz olması halinde öngörülen zamanaşımı süresi beş yıldır. Ayıplı mal zamanaşımı süreleri ayrıca ikinci el satışlarda da geçerlidir. İkinci el satışlarda zamanaşımının bir yıldan az olamayacağı, ayrıca söz konusu malın konut veya herhangi bir taşınmaz olması halinde üç yıldan az olamayacağı belirtilmiştir.

Ayıplı mala ilişkin yukarıda belirtilen zamanaşımı süreleri; satıcı, üretici veya ithalatçı tarafından kusurun hile kullanılarak gizlemesi durumunda uygulanmamaktadır.

AYIPLI MAL TÜKETİCİ SEÇİMLİK HAKLARI

Ayıplı mal tüketici seçimlik hakları 6502 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanunun 11. Maddesinde sıralanmıştır. Buna göre tüketici seçimlik hakları;

• Ayıplı malı iade ederek sözleşmeden cayma
• Ayıp oranında indirim talep etme
• Ayıplı malın ücretsiz onarılmasını talep etme
• Ayıplı malın misli ile değiştirilmesini talep etme

Tüketici yukarıda belirtilen ayıplı mal seçimlik haklarından hangisini tercih edeceği konusunda serbesttir. Ayıpla maldan satıcının sorumlu olması nedeniyle; tüketicinin tercih ettiği seçimlik hakkı satıcının yerine getirme yükümlülüğü bulunmaktadır.

Tüketicinin ayıplı mal seçimlik haklardan "ücretsiz onarılmasına talep etme” hakkını kullanması halinde mağduriyetinin artmaması için azami onarım süreleri belirlemiştir. 6502 sayılı kanuna dayanılarak hazırlanan yönetmelikte ayıplı malın niteliğine göre onarım süreleri farklılık gösterebilmektedir. Ancak genel olarak ayıplı malın onarılma süresi azami 20 iş günüdür. Satıcının belirtilen süre içinde onarımı gerçekleştirememesi halinde alıcının sözleşmeden dönme veya ayıplı malın misli ile değiştirilmesini talep etme hakkı vardır.

AYIPLI MAL TÜKETİCİ HAKEM HEYETİNE BAŞVURU

Ayıplı mal nedeniyle tüketici hakem heyetine başvuru; ayıplı mal davası açılmadan önce yapılması gerekmektedir. Tüketici hakem heyetine başvuru sırasında ayıplı malın parasal değeri göz önüne alınarak bir takım ayrımlar yapılmıştır. Ayıplı mal söz konusu olması halinde tüketici hakem heyetine başvuru yapılmasında belirlenen parasal sınırlar her yıl belirli oranlarda değişiklik göstermektedir. 1 Ocak 2022 yılı tarihi itibariyle bu parasal sınırlar;

• İlçe Tüketici Hakem Heyeti; değeri 10.280.00 TL altında bulunan uyuşmazlıklarda,
• İl Tüketici Hakem Heyeti; Büyükşehir statüsünde olan illerde 10.280.00 TL ve 15.430.00 TL arası uyuşmazlıklarda, büyükşehir statüsünde bulunmayan illerde 15.430.00 TL altında olan uyuşmazlıklarda İl Tüketici Hakem Heyeti,
• Büyükşehir statüsünde olmayan illere bağlı ilçelerde; 10.280.00 TL ile 15.430.00 TL arası uyuşmazlıklarda; İl Tüketici Hakem Heyetleri görevlidir.

AYIPLI MAL DAVASI

Ayıplı mal davası; Tüketici Mahkemelerinde açılmaktadır. Ancak ayrıca tüketici mahkemesi bulunmayan yerlerde uyuşmazlığın çözümünde Asliye Hukuk Mahkemeleri görevlidir. Ayıplı mal davası İl ve ilçe Tüketici Hakem Heyetine başvuru parasal sınırları dışında kalan uyuşmazlıkların çözümünde görevlidir. Ayrıca ayıplı mal konusunda Tüketici Hakem Heyetinin vermiş olduğu itirazları incelemekle görevlidir. Ayıplı malın yukarıda belirtilen parasal sınırlar içerisinde olması halinde öncelikle tüketici hakem heyetlerine başvuru yapılması zorunludur. Ancak Tüketici Mahkemelerinde ayıplı mal davası açılmadan önce söz konusu malın değerinin 2022 yılı itibariyle; 10.390.00 TL üzerinde olması halinde arabuluculuğa başvuru zorunluluğu bulunmaktadır.