İş hukukunda en çok uyuşmazlık yaşanan konulardan biri fazla mesai alacağıdır. İşçiler, kanunda belirlenen haftalık çalışma süresini aşmaları halinde, ek ücret talep etme hakkına sahiptir. Ancak bu hakkın tanınabilmesi için fazla çalışmanın hem tanımsal koşulları hem de ispat yöntemleri açıkça ortaya konulmalıdır.
Fazla Mesai Nedir?
4857 sayılı İş Kanunu’nun 63. ve 41. maddelerine göre, haftalık çalışma süresi en fazla 45 saattir. Bu sürenin üzerinde yapılan çalışmalar “fazla çalışma” olarak kabul edilir. Fazla mesai ücreti ise normal saatlik ücretin en az %50 fazlası olarak ödenmelidir.
Yargıtay 9. HD, 2021/5783 E., 2022/11849 K.: “İşçinin haftalık 45 saatin üzerindeki çalışmaları fazla mesai olup, bu saatler için zamlı ücret ödenmesi gerekir.”
Fazla Mesai Kuralları Nelerdir?
- Taraflarca aksi kararlaştırılmadıkça, haftalık 45 saat haftanın çalışılan günlerine eşit şekilde dağıtılır.
- Günlük fiili çalışma süresi 11 saati geçemez.
- İş sözleşmesinde haftalık çalışma süresi 45 saatin altında belirlendiyse, bu sınır aşıldığında fazla mesai oluşur.
Yargıtay 22. HD, 2018/4386 E., 2019/5842 K.: “İş sözleşmesinde haftalık 40 saatlik çalışma belirlenmişse, 40 saati aşan her çalışma fazla mesai sayılır.”
Fazla Mesai Nasıl Hesaplanır? (2024 Asgari Ücrete Göre)
2024 yılı itibarıyla brüt asgari ücret 20.002,50 TL’dir. Aylık toplam çalışma süresi 225 saat olarak alınır. Saatlik brüt ücret:
20.002,50 TL ÷ 225 saat = 88,90 TL
Fazla mesai ücreti, bu tutarın %50 fazlasıdır:
88,90 TL × 1.5 = 133,35 TL
Bir işçi 10 saat fazla mesai yaptıysa, alması gereken ücret:
10 × 133,35 TL = 1.333,50 TL
Yargıtay 9. HD, 2020/3176 E., 2021/5674 K.: “Fazla mesai hesabında giydirilmiş brüt ücret esas alınmalı, yol ve yemek gibi düzenli ödemeler dikkate alınmalıdır.”
Fazla Mesai İspatı Nasıl Yapılır?
Fazla çalışma alacaklarının ispatı işçiye aittir. İşçi, fazla çalıştığını yazılı belge, işyeri kayıtları, dijital giriş-çıkış verileri, kamera kayıtları veya tanık beyanlarıyla ispat edebilir.
Tanıkla İspat
Fazla mesai genellikle tanık beyanları ile ispatlanır. Aynı işyerinde çalışmış, işçiyle birlikte mesai yapmış kişilerin tanıklığı kabul edilir. Ancak taraf tanığı olmayan kişiler tercih edilmelidir.
Yargıtay 7. HD, 2019/4795 E., 2020/2231 K.: “Fazla mesainin tanıkla ispatı mümkündür. Ancak tanıkların aynı işyerinde çalışmış olması ve somut vakıalara dayalı beyanları esas alınmalıdır.”
Komşu İşyerinden Tanık Olur mu?
Evet, ancak güvenilirlik daha düşük görülür. Komşu işyerinde çalışan tanıklar da beyan verebilir, fakat bu durumda hâkimin takdir yetkisi geniştir.
Yargıtay 9. HD, 2017/13541 E., 2018/9583 K.: “Komşu işyerinde çalışan tanıkların beyanları hâkimin takdirine bağlı olup, tek başına hükme esas alınamaz.”
Fazla Mesai Davalarında Süreç Nasıl İşler?
- Önce zorunlu arabuluculuk başvurusunda bulunulur.
- Arabuluculukta anlaşma sağlanamazsa iş mahkemesinde dava açılır.
- Tanıklar, bordrolar, işyeri belgeleri ve bilirkişi raporu ile süreç yürütülür.
Yargıtay 9. HD, 2016/11038 E., 2017/10123 K.: “Ücret bordrolarında fazla mesai görünmüyorsa ve işveren bunlara itiraz etmiyorsa, işçinin beyanı ve tanık anlatımları esas alınabilir.”
İşveren Savunması Ne Olabilir?
İşverenler genellikle şu savunmaları ileri sürer:
- Fazla mesai yapılmadığı,
- Yapılmışsa da ücretinin bordroda ödendiği,
- İşçinin bordroya itiraz etmediği,
- Fazla mesai onay formunun imzalandığı.
Yargıtay 22. HD, 2015/7358 E., 2016/12213 K.: “Bordrolarda fazla mesai gösterilmemişse ve işçi bu bordroya itiraz etmemişse, fazla çalışma ispat edilemediğinden talep reddedilir.”
Fazla Mesai Ücreti Zamanaşımı
Fazla mesai alacağı, 5 yıllık zamanaşımı süresine tabidir. Süre, her fazla çalışmanın yapıldığı aydan başlar.
Yargıtay 9. HD, 2018/2131 E., 2019/3456 K.: “Fazla çalışma alacaklarında zamanaşımı süresi 5 yıldır ve her ayın çalışması için ayrı ayrı işlemeye başlar.”
Sonuç
Fazla mesai işçinin en temel haklarından biridir. 45 saati aşan her çalışma için %50 zamlı ücret ödenmelidir. Ancak bu hakkın kullanılabilmesi için fazla çalışmanın ispatı hayati önem taşır. İşçiler, tanıklar, işyeri kayıtları ve bordrolarla bu çalışmaları kanıtlamalıdır. Zamanaşımı süresini aşmamak, hak kaybının önüne geçmek adına büyük önem taşır.
