Toplumda sıkça boşanma davası ile karıştırılan evliliğin iptali davası, hukuk sistemimizde farklı koşullara ve sonuçlara dayanır. Boşanma, tarafların iradesiyle sona eren bir süreci ifade ederken; evliliğin iptali, baştan itibaren geçersiz sayılması gereken bir evlilik için mahkemeden iptal kararı alınmasını içerir. Bu makalede, evliliğin iptali davasının ne olduğu, hangi nedenlerle açılabileceği, kimlerin bu davayı açabileceği ve hangi mahkemelerin görevli olduğu açıklanacaktır.
Evliliğin İptali ile Boşanma Arasındaki Fark Nedir?
Boşanma davaları, evliliği hukuken sona erdirir. Evliliğin iptali davalarında ise mahkeme, evliliğin geçerli şekilde kurulmadığını tespit eder. Yani evlilik baştan itibaren hükümsüz hâle gelir. Şeklen doğru görünen bir nikâh işlemi, kanunda belirtilen aykırılıklar nedeniyle geçersiz sayılabilir.
Hangi Durumlarda Evlilik İptal Edilir?
Türk Medeni Kanunu, evliliğin iptaline neden olabilecek durumları iki ana başlık altında toplar: mutlak iptal nedenleri ve nispi iptal nedenleri.
Mutlak İptal Sebepleri (TMK m. 145)
Aşağıdaki nedenler, kamu düzenini ilgilendirdiği için herkes tarafından ileri sürülebilir. Mahkeme bu nedenlerden birini tespit ettiğinde, evliliği iptal eder:
- Eşlerden birinin evlilik sırasında başka biriyle evli olması,
- Ayırt etme gücünden yoksunluk (örneğin ağır zeka geriliği ya da ileri evre psikoz),
- Evliliğe engel derecede akıl hastalığı,
- Eşler arasında evlenmeye engel olan derecede yakın hısımlık (örneğin kardeşler arası evlilik).
Nispi İptal Sebepleri (TMK m. 148–151)
Bu nedenler kişisel nitelik taşır ve yalnızca ilgili kişiler tarafından ileri sürülebilir. Süreye bağlı hak düşürücü koşullar içerir:
- Evlilik sırasında eşin ayırt etme gücünden yoksun olması,
- Yanılma (eşin kimliği, kişiliği veya evlilik iradesine ilişkin yanıltıcı durum),
- Aldatma (eşin geçmişi, namusu veya sağlığı hakkında gerçek dışı beyan),
- Korkutma (tehdit veya baskı yoluyla evliliğe zorlama).
Bu durumlarda evliliğin iptali için dava açacak kişi, olayı öğrendiği tarihten itibaren 6 ay içinde ve her hâlükârda 5 yıl içinde başvuru yapmalıdır.
Kimler Evliliğin İptali Davası Açabilir?
Evliliğin iptali davası, boşanma davalarından farklı olarak yalnızca eşler tarafından değil, bazı durumlarda başkaları tarafından da açılabilir. Davayı açabilecek kişiler:
- Eşlerden herhangi biri,
- Cumhuriyet savcısı (örneğin kamu düzenini ilgilendiren durumlarda),
- Eşlerin anne veya babaları (mutlak butlan nedenleri varsa).
Hangi sebebin hangi taraflarca ileri sürülebileceği önemlidir. Örneğin korkutma veya aldatma gibi kişisel nedenler yalnızca o duruma maruz kalan eş tarafından dava konusu yapılabilir.
Dava Ne Zaman Açılmalıdır?
Mutlak iptal nedenleri söz konusu olduğunda zaman sınırlaması yoktur. Bu davalar evliliğin her aşamasında açılabilir. Ancak nispi nedenlerde süre sınırlaması bulunur:
- Kişi iptal sebebini öğrendikten sonra 6 ay içinde dava açmalıdır.
- Her hâlükârda evliliğin üzerinden 5 yıl geçmeden başvuru yapılmalıdır.
Sürelerin kaçırılması hâlinde evlilik geçerli kabul edilir ve ancak boşanma davası açılabilir.
Evliliğin İptali Davasında Yetkili Mahkeme
Bu davalar, aile mahkemelerinde açılır. Eşlerin veya tarafların yerleşim yeri mahkemesi yetkilidir. Aile mahkemesinin bulunmadığı yerlerde, asliye hukuk mahkemesi aile mahkemesi sıfatıyla davaya bakar.
Sonuç
Evliliğin iptali davası, belirli ve sınırlı hukuki nedenlere dayanır. Her evlilik iptal edilemez. Ancak Medeni Kanun’da sayılan durumlar mevcutsa, eşler veya ilgili kişiler mahkemeye başvurarak bu evliliğin geçersizliğini ileri sürebilir. Bu tür davalarda süre, delil ve başvuru şekli önem arz eder. Bu nedenle süreci doğru yönlendirmek için mutlaka destek alınmalıdır.
