Velayet davaları, çocuğun velayeti kendisinde bulunmayan eşin diğer ebeveyne karşı açtığı ve Türk Medeni Kanunu kapsamında aile hukukunu ilgilendiren önemli bir dava türüdür. Velayet hakkı, çocuğun bakım, eğitim, temsil ve korunması gibi temel ihtiyaçlarını karşılama yükümlülüğünü içerir. Bu dava türü, boşanma sonrası çocuğun yüksek yararı gözetilerek velayet hakkının değiştirilmesini konu alır.
Evli çiftler ortak yaşamlarına devam ettikleri sürece çocukların velayeti anne ve baba tarafından birlikte kullanılır. Ancak boşanma gerçekleştiğinde, çocuğun velayeti mahkeme kararı ile taraflardan birine verilir. Velayet hakkı kendisinde olmayan taraf, gerekli yasal şartların oluşması durumunda velayet davası açarak bu hakkı kendi üzerine alabilir.
Velayet Hakkı ve Kapsamı Nedir?
Velayet, yalnızca çocuğun fiziksel bakımını değil, aynı zamanda onun eğitimi, gelişimi, manevi değerlerle donatılması ve geleceğinin güvence altına alınmasını da kapsar. Türk Medeni Kanunu uyarınca, velayet hakkı sahibi ebeveyn aşağıdaki alanlarda yetkilidir:
- Eğitim: Çocuğun okul seçimi, eğitimin seviyesi ve niteliği konusunda karar alma yetkisi.
- Temsil Yetkisi: Resmî işlemlerde çocuğun hukuken temsili.
- Koruma: Çocuğun fiziksel ve psikolojik güvenliğinin sağlanması.
- Fiil Ehliyeti: Hukuki işlem yaparken çocuğun temsili.
Velayet sahibi ebeveyn, bu konularda tek başına karar verme hakkına sahiptir. Ancak ortak velayet uygulamasına karar verilmişse, her iki ebeveynin rızası gerekir.
Velayet Hangi Nedenlerle Değiştirilebilir?
Velayetin değiştirilmesi, çocuğun yüksek yararına aykırı bir durumun doğmasıyla mümkündür. Mahkemeler, mevcut velayet hakkı sahibinin çocukla ilgilenmemesi, yükümlülüklerini ihmal etmesi veya çocuğun gelişimine zarar verecek davranışlar sergilemesi hâlinde velayet değişikliği kararı verebilir. Başlıca nedenler şunlardır:
- Velayet sahibi ebeveynin başka biriyle evlenmesi ve çocuğun bundan olumsuz etkilenmesi,
- Yer değiştirme veya başka bir şehirde yaşama sonucu çocuğun sosyal düzeninin bozulması,
- Vefat gibi doğal nedenlerle velayetin fiilen sonlanması,
- Çocuğun diğer ebeveyne teslim edilmesinin engellenmesi veya şahsi ilişkinin kısıtlanması,
- Velayet hakkı kendisinde olmayan ebeveynde çocuğun fiilen yaşaması gibi hukuka aykırı durumlar.
Velayetin Kaldırılması Hangi Şartlarda Mümkündür?
Velayetin kaldırılması, velayet değişikliğinden daha ağır bir uygulamadır. Mahkeme, velayet hakkını tamamen kaldırarak çocuğu koruma altına alabilir veya diğer ebeveyne bu hakkı devredebilir. Bu kararda çocuğun fiziksel ve psikolojik güvenliği temel alınır. Velayetin kaldırılması şu durumlarda mümkündür:
- Velayet görevlerinin ihmal edilmesi veya kötüye kullanılması,
- Çocuğa yeterli ilginin gösterilmemesi ve maddi-manevi ihtiyaçlarının karşılanmaması,
- Zararlı alışkanlıklar (madde kullanımı vb.),
- Yeniden evlenme ve yeni ev ortamının çocuğun menfaatine aykırı olması,
- Çocuğun aktif talebiyle velayet hakkının diğer ebeveyne verilmesini istemesi.
Çocuğun Görüşü Ne Zaman Dikkate Alınır?
Türk hukukunda, çocuğun idrak gücüne sahip olduğu kabul edilen yaş 12’dir. Bu yaştan itibaren çocuğun velayet hakkında görüşü alınır ve mahkeme tarafından dikkate alınır. Ancak çocuğun yaşı ne olursa olsun, menfaati açıkça zedeleniyorsa, görüşü dikkate alınmaz.
Mahkeme, çocuğun görüşünü uzman pedagoglar ve sosyal hizmet uzmanları aracılığıyla değerlendirir. Karar verilirken psikolojik raporlar da dikkate alınır.
Velayet Davası Hangi Mahkemede Açılır?
Velayet davaları, Aile Mahkemeleri tarafından görülür. Velayet davası açmak isteyen taraf, ikametgâhının bulunduğu yerdeki Aile Mahkemesi’ne başvurmalıdır. Aile Mahkemesi bulunmayan yerlerde ise görevli mahkeme Asliye Hukuk Mahkemesidir.
Velayet davası, tarafların avukatsız da açabileceği bir dava olmakla birlikte; sürecin takibi, delil toplanması, duruşmalara katılım ve savunmanın etkin yapılabilmesi için alanında uzman bir avukattan hukuki yardım alınması önerilir.
Velayet Hakkı Hangi Şartlarda Babaya Verilir?
Geleneksel uygulamalarda 0–3 yaş arası çocukların velayeti genellikle anneye verilir. Ancak bazı özel durumlarda velayet babaya geçebilir. Aşağıdaki şartlar mevcutsa, mahkeme çocuğun yüksek menfaati gereği velayeti babaya verebilir:
- Annenin çocuğa zarar verdiğinin tespit edilmesi,
- Psikolojik veya fiziksel rahatsızlık nedeniyle annenin çocuğa bakamayacak durumda olması,
- Annenin madde bağımlılığı gibi ağır sorunlar yaşaması,
- Anne tarafından çocuğa karşı ihmal veya istismar gibi eylemlerde bulunulması.
7 yaşından sonra çocuğun menfaati hangi ebeveyni gerektiriyorsa velayet ona verilebilir. Bu değerlendirmeyi yalnızca hâkim yapar.
Velayet Davası Ne Kadar Sürer?
Velayet davasının süresi, dava türüne ve dosyanın karmaşıklığına göre değişebilir:
- Boşanma davası içinde talep edilen velayet kararları, boşanma hükmüyle birlikte kesinleşir.
- Velayetin değiştirilmesi veya kaldırılması davaları genellikle 6 ila 9 ay arasında sonuçlandırılır. Adalet Bakanlığı’nın hedefi en geç 209 gün içinde karar verilmesidir.
Davanın süresi; tarafların iş birliği, delillerin toplanması, tanık dinlenmesi gibi unsurlara göre uzayıp kısalabilir.
Sonuç: Velayet Davalarında Hukuki Destek Şarttır
Velayet davaları, yalnızca hukuki değil aynı zamanda sosyal ve psikolojik boyutları da içeren hassas süreçlerdir. Bu nedenle doğru temsil, doğru savunma ve detaylı delil sunumu için alanında uzman bir avukatla çalışmak son derece önemlidir. Her dava kendi dinamiklerine sahiptir ve çocuğun yüksek yararı her zaman ilk öncelik olmalıdır.
İyi geceler 6 aylık bebeğin velayeti anne bırakıp gitmişse babaya verilirmi